O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi


-§. Qishloq xo„jaligi korxonalarida mehnatga haq to„lashni



Download 3,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/178
Sana17.09.2022
Hajmi3,43 Mb.
#849204
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   178
Bog'liq
Agrar huquq

3-§. Qishloq xo„jaligi korxonalarida mehnatga haq to„lashni
huquqiy tartibi 
 
O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida mehnatning miqdori 
va sifatiga yarasha eng ko‗p miqdori cheklanmagan holda ish haqi olish
kamsitilmaslik huquqi asosiy iqtisodiy huquqlardan biri sifatida e‘tirof 
qilingan. Ushbu konstitutsiyaviy huquqni amalga oshirish yo‗llari Mehnat 
kodeksi va boshqa mehnatga oid qonun hujjatlarida mustahkamlangan. 
O‗zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 153-moddasiga ko‗ra, 
mehnatga haq to‗lash tizimi o‗z ichiga xodimning bajargan ishiga munosib 
ish haqi to‗lash masalalariga oid bo‗lgan, Mehnat kodeksi, boshqa qonun 
hujjatlari, lokal me‘yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan 
mehnat munosabatlari tizimidan iborat. 
Ish haqi odatda pul shaklida, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan 
hollarda esa belgilab qo‗yilgan tartibda natura holida ham amalga 
oshirilishi mumkin.
Mehnat qonunchiligi yollanib ishlovchi xodimlarga ish vaqti normasi 
va o‗z xizmat burchlarini bajargani taqdirda belgilab qo‗yilgan eng kam 


253 
ish haqi olishlarini kafolatlaydi. Bunday kafolat mulkchilik shaklidan 
qat‘iy nazar barcha korxona va tashkilotlarda yollanib ishlovchi 
xodimlarga berilgan. Mukofot, ustama va qo‗shimcha haqlar eng kam ish 
haqi tarkibiga kirmaydi.
Eng kam ish haqi jamoa shartnomasi yoki kelishuvlarida ayrim 
tarmoq, kasb, tashkilot xodimlari uchun nazarda tutilgan tarif stavkasining 
eng kam miqdori bilan adashtirib yubormasligi lozim. 
O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1999-yil
30-iyulda 788-son bilan ro‗yxatga olingan ―Yollanib ishlovchilarning soni 
va ish haqi statistikasi to‗g‗risidagi yo‗riqnoma‖ga ko‗ra korxonada 
yollanib ishlayotgan, shuningdek mulk paylariga ega bo‗lgani (ishlayotgan 
mulkdor) holda korxona tarkibida hisobga olinuvchi shaxslarga ish haqi 
to‗lanishi lozim. 
Qishloq xo‗jaligi korxonalarida yollanish asosida yoxud a‘zo 
bo‗lgani holda mehnat qilayotgan shaxslar mehnatga haq to‗lash amalga 
oshiriladi. 
Yollanib ishlovchi xodimga Mehnat kodeksi, boshqa mehnat 
qonunchiligi aktlari, lokal me‘yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasining 
shartlariga ko‗ra ish haqi to‗lanadi. 
Korxona mol-mulki va mablag‗larining bir qismiga egalik qiluvchi 
xodimlarga ularning bajargan ishiga ko‗ra ish haqi to‗lanadi va ayni paytda 
ular korxona olgan foyda (daromad)dan ham o‗zlariga tegishli bo‗lgan 
ulushni olishga haqli bo‗ladilar. Korxona mulkdorlari tarkibiga kiruvchi 
shaxslar mehnatiga haq to‗lashning shartlari qishloq xo‗jalik korxonasi 
ichki lokal hujjatlari (kooperativ (shirkat xo‗jaligi) Ustavi, boshqaruv 
organining (Umumiy majlis yoki boshqaruv) qarori va boshqa hujjatlar 
bilan belgilanadi. 
Ayni paytda shuni ham ta‘kidlash lozimki, O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2003-yil 27-oktyabrdagi ―2004-2006-yillarda fermer 
xo‗jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasi to‗g‗risida‖gi hamda 2003-yil
24-martdagi ―Qishloq xo‗jaligida islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy 
yo‗nalishlari to‗g‗risida‖gi farmonlariga ko‗ra fermer xo‗jaligida mehnat 
qilayotgan shaxslar bilan mehnat shartnomasi tuzilishi, ularga Mehnat 
kodeksi va boshqa mehnat qonunchiligi hujjatlarida belgilangan kafolatlar 
(shu jumladan, mehnatga haq to‗lash yuzasidan ham) ta‘minlanishi lozim. 
Davlat qishloq xo‗jaligi korxonalarida mehnatga haq to‗lash Mehnat 
qonunchiligi, lokal me‘yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasi asosida amalga 
oshiriladi. 


254 
Qishloq xo‗jaligi korxonalarida yollanib ishlovchi xodimlar va ularga 
tenglashtirilgan shaxslarga vaqtbay (sarflangan vaqt normasiga muvofiq) 
yoki ishbay (mahsulot yoki bajargan ish birligiga ko‗ra) ish haqi to‗lash 
tizimi joriy qilinishi mumkin. Vaqtbay yoki ishbay ish haqi to‗lanadigan 
ish joylari, kasb, lavozim, vazifalar ro‗yxati qishloq xo‗jalik korxonasi 
jamoa shartnomasida yoki boshqa lokal me‘yoriy hujjatlarida nazarda tutib 
qo‗yiladi. 
Barcha yollanib ishlovchi va ularga tenglashtirilgan xodimlarga (shu 
jumladan, qishloq xo‗jalik kooperativi (shirkat xo‗jaligi), fermer xo‗jaligi, 
dehqon xo‗jaligi a‘zosi sifatida u yerda mehnat qilayotgan shaxslarga ham) 
mehnat qonunchiligi kafolatli hamda kompensatsiya to‗lovlari to‗lanishini 
nazarda tutadi. 
Kafolatli to‗lov, bu – xodim o‗ziga bog‗liq bo‗lmagan holatlarga 
ko‗ra xizmat vazifalarini bajarishdan xoli etilgani hollarda unga 
belgilangan ish haqini to‗lanishi, vazifasi (lavozimi) saqlab turilishidan 
iborat. 
Mehnat kodeksiga ko‗ra quyidagi hollarda kafolatli to‗lov to‗lanadi 
va ish joyi (lavozimi) saqlab turilishi kafolatlanadi: 
1)
Xodim davlat yoki jamoat vazifalarini bajarayotgan vaqtda 
(saylov huquqini amalga oshirishi, odil sudlov faoliyatida qatnashish
harbiy burchini bajarishga jalb etilish, qonunda nazarda tutilgan boshqa 
hollarda); 
2)
Ish beruvchi va mehnat jamoasi manfaatlariga doir vazifalarni 
bajarishga jalb etilganida (malaka oshirish, xizmat safariga borish, 
ratsionalizatorlik taklifini amalga oshirish, tibbiy ko‗rikdan o‗tish, jamoat 
birlashmalari faoliyatida qatnashish va boshqalar); 
3)
Jamiyat manfaatlariga doir harakatlar qilganda (avariyalar, tabiiy 
ofatlar oqibatini bartaraf qilish, inson hayotini saqlab qolish, donorlik 
vazifasini bajarish va boshqalar). 
Xodimlar davlat yoki jamoat manfaatlariga doir, shuningdek jamiyat 
manfaatlariga oid ishlarni bajarishga jalb etilganlarida kafolatli to‗lovlarni 
pul bilan ta‘minlash manbalari, to‗lovlarni amalga oshirish tartibi, o‗rtacha 
ish haqini hisoblab chiqish masalalari O‗zbekiston Respublikasi Hukumati 
tomonidan belgilangan.
Mehnat kodeksi va boshqa mehnatga oid qonun hujjatlari yollanib 
ishlovchi xodimlar uchun muayyan kompensatsiya to‗lovlari to‗lanishini 
kafolatlaydi. 
Kompensatsiya to‗lovi – bu xodim ish beruvchi manfaatlari uchun 
o‗z xizmat manfaatlari uchun o‗z xizmat vazifalarini bajarayotgan 


255 
chog‗ida qilgan xarajatlarini unga ish beruvchi tomonidan qoplab 
berilishi. 
Mehnat 
qonunchiligi 
yollanib 
ishlovchi 
xodimga 
quyidagi 
xarajatlarni kompensatsiyalanishi nazarda tutiladi: 
a) xizmat safari va ko‗chib yurish bilan bog‗liq xarajatlar; 
b) boshqa joydagi ishga ko‗chib borish bilan bog‗liq xarajatlarni 
qoplash; 
v) xodimga tegishli mol-mulkdan foydalanayotganlik uchun 
xarajatlarni qoplash. 
Xizmat safari – xodim tomonidan o‗z xizmat vazifalarini
korxona joylashgan hududdan boshqa hududga yuborilib bajarishidan 
iborat. 
Xodimlarni xizmat safariga yuborish tartiblari, muddatlari va bu 
masaladagi cheklovlar O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 
tomonidan 2003-yil 29-avgustda 1268-son bilan ro‗yxatga olingan 
―O‗zbekiston Respublikasi hududi doirasidagi xizmat safarlari 
to‗g‗risidagi Yo‗riqnoma‖ bilan belgilab qo‗yilgan.
Xodimlarni xizmat safariga yuborish korxona raxbari buyrug‗i va shu 
asosda beriladigan xizmat safari guvohnomasi bilan amalga oshiriladi. 
Xizmat 
safariga 
yuborilgan 
xodimga 
quyidagi 
xarajatlar
kompensatsiya qilinadi: a) yo‗l-transport xarajatlari (yo‗l chiptasi asosida, 
taksidan tashqari); v) turar joy ijarasi xarajatlari (tegishli to‗lov hujjati 
asosida, ammo lyuks nomyerlar ijaraga olinganida ijara qiymatining
70% miqdorida); v) sutkalik pul (xizmat safarida bo‗lgan barcha kunlar 
(yo‗lda bo‗lgan, bayram va dam olish kunlari uchun haq) uchun. Uning 
eng kam miqdori Toshkent shahri va viloyat markazi bo‗lgan shaharlarda - 
har bir kun uchun eng kam oylik ish haqining 10 foizi, boshqa aholi 
punktlarida 8 foizdan kam bo‗lmagan miqdorda. Sutkalik pulning aniq 
miqdori korxona jamoa shartnomasi yoki boshqa lokal hujjatlarda 
ko‗rsatib qo‗yilishi lozim; g) ish beruvchi bilan kelishgan holdagi boshqa 
xarajatlar (telefon, faks aloqa xizmat haqi va boshqalar). 
Shuni qayd etish lozimki, ushbu yo‗riqnomaga ko‗ra tegishli hollarda 
yo‗l-transport to‗lov hujjati bo‗lmagan hollarda ham belgilangan tartibda 
yo‗l xarajatlari qoplab berilishi mumkin. 
Xizmat safariga yuborilgan xodim u yerdan qaytgach, uch kun ichida 
xizmat safari hisobotini taqdim etishi, foydalanilmasdan qolgan avans 
pulni buxgaltyeriyaga qaytarishi lozim bo‗ladi.
Xodim bajaradigan ish bir aholi punktidan boshqasiga ko‗chib yurish 
bilan bog‗liq bo‗lgan hollarda xizmat safari xarajatlari har oylik maoshiga 


256 
belgilangan miqdorda ustama qo‗shib berilishi orqali kompensatsiya 
qilinadi. 
Boshqa joydagi ishga ko‗chib borish xarajatlari ishga yuborayotgan 
korxona yoki ishga taklif etayotgan korxona (yangidan ishga qabul qilish 
chog‗ida) tomonidan qoplanadi va unda quyidagilar to‗lanishi lozim: 1) 
ko‗chish, mol-mulkni ko‗chirib borish xarajatlari; 2) yangi joyni o‗rganib 
olish xarajatlari; 3) ish beruvchi bilan kelishib olingan boshqa xarajatlar. 
Xodimga tegishli mol-mulkdan foydalanganlik uchun xarajatlarni 
qoplash. Mehnat kodeksining 173-moddasiga ko‗ra: ―Ish beruvchining 
roziligi bilan va uning manfaatlari yo‗lida xodim o‗ziga tegishli mol-
mulkdan foydalanganda transport vositalarining amortizatsiyasi va ulardan 
foydalanganlik uchun qilingan xarajatlar, shuningdek, asboblarning, texnik 
vositalarning yoki o‗zga mol-mulkning amortizatsiyasi ish beruvchi 
tomonidan to‗lanishi lozim. Ana shu xarajatlarni to‗lashning miqdori va 
tartibi jamoa shartnomasida, agar u tuzilmagan bo‗lsa, xodim bilan ish 
beruvchi o‗rtasidagi kelishuvda belgilab qo‗yiladi‖. 
Ish 
beruvchi 
tomonidan 
xodimlarga 
tegishli 
kafolatli 
va 
kompensatsiya to‗lovlarini to‗liq, o‗z vaqtida to‗lab berilishi mehnat 
munosabatlarida qonuniylik hamda ijtimoiy aholini ta‘minlashning muhim 
sharti sanaladi.
Har bir xodimning ish haqi u sarflagan mehnat miqdori va sifati, 
ishning aniq natijalariga bog‗liq bo‗lib, eng ko‗p miqdori cheklanmagan. 
Ish xaqi o‗z tarkibiy tuzilishiga ko‗ra ikki qismdan: tarif
razryadlari, mansab maoshlaridan iborat asosiy qism hamda mukofotlar va 
boshqa rag‗batlantiruvchi to‗lovlarda ifodalanuvchi qo‗shimcha qismdan 
iborat bo‗ladi. 
O‗zbekiston Respublikasi hududida ish haqi to‗lash yuzasidan 
yagona siyosatni amalga oshirish, xalq xo‗jaligi tarmoqlari, mintaqalar 
orasida ushbu masaladagi asossiz farqlarga barham berish, ijtimoiy 
adolatni ta‘minlash maqsadida O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1992-yil 26-dekabrdagi 590-son qarori bilan tarif jadvali 
tasdiqlandi. Ushbu jadvalda xalq xo‗jaligi tarmoqlarida band bo‗lgan 
xodimlar mehnatiga haq to‗lash yuzasidan tarif koeffitsientlari nazarda 
tutilib, o‗z ichiga o‗nlab razryadni (ishlarni oddiydan murakkabga tomon, 
ish haqining ham shunga mutanosib tarzda o‗sib borishini belgilovchi) 
oldi. 
Mamlakatimizda ish haqi to‗lash ikki usulda: a) davlat yo‗li bilan 
markazlashtirilgan tartibda hamda b) lokal normalar vositasida (jamoa 


257 
kelishuvlari va jamoa shartnomalari, korxonaning bevosita o‗zida qabul 
qilingan nizomlar va boshqalar) huquqiy tartibga solinadi.
Mamlakatda belgilangan yagona tarif razryadlari jadvali, eng kam 
oylik ish haqidan kam bo‗lmaslik talablariga rioya etilgani holda ish haqi 
turi, shakli, tarif stavkalari, mansab maoshlari, mukofot turlari, miqdorlari, 
to‗lanish shartlari va tartiblari mustaqil ravishda ish beruvchilar 
tomonidan, jumladan qishloq xo‗jalik korxonalarining bevosita o‗zlari 
tomonidan belgilanadi. 
O‗zbekiston Respublikasining ―Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida‖gi 
qonunni 20-moddasida, ―Fermer xo‗jaligi to‗g‗risida‖gi qonunning
23-moddasida ushbu taraflarning kelishuviga ko‗ra natura holida ham 
mehnat haqi to‗lanishi mumkinligi aytilgan. 
Davlat 
qishloq 
xo‗jalik korxonalarida mehnat qilayotgan
xodimlar (ishchi va xizmatchilar)ga ish haqi to‗lash Mehnat kodeksi va 
uning asosida qabul qilingan boshqa qonun hujjatlariga muvofiq amalga 
oshiriladi. 
Qishloq xo‗jalik korxonalarining xodimlari ham normal sharoitlardan 
chetga chiqib mehnat qilgani hollarida ular mehnatiga mehnat qonunlarida 
belgalangan miqdorlarda ish haqi to‗lanadi. 

Download 3,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   178




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish