O'zbekiston respublikasi ™ '3us talim vazirligi \t universiteti

Nazariy bilishning o'ziga xosligi va uning shakllari. Ilmiy bilishning nazariy bosqichi ratsional jihatning ustu- vorligi bilan xarakterlanadi. U tushunchalar, nazariyalar, qonunlar va boshqa tafakkur shakllari bilan ish ko'radi. Shu bilan birga jonli kuzatish, hissiy bilish uning tarki- bidan soqit qilinmaydi, balki u bilish jarayonida ikkinchi planga o'tadi, ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.

Nazariy bilim amaliy bilim bergan ma’lumotlarni qayta ishlash, ular o'rtasidagi ichki aloqa va munosabatlarni ochish, sezgi a’zolarimiz ta’siriga berilmaydigan mohiyatni aniqlash orqali qo'lga kiritiladi.

Nazariy bilishning eng muhim vazifasi obyektiv haqiqat- ga erishishdir. Buning uchun mavhumlashtirish, ideallash- tirish, sintez, deduksiya singari bilish vosita va usullari keng qollaniladi.

Ilmiy bilish jarayonida mavhumlashtirish narsalaming bir qator xossalari va munosabatlaridan uzish, ideallashti- rish esa sof fikriy predmetlarni yaratish, sintez analiz yor­damida olingan elementlarni sistema tarkibiga birlashti- rish, deduksiya bilish harakatining umumiydan xususiyga, mavhumlikdan konkretlikka qarab yo'nalishi orqali amal- ga oshiriladi.

Nazariy bilishning xarakterli xususiyati uning o'ziga qarab yo'nalishi, ya’ni bilish jarayonining o'zini uning shakllarini, usul va metodlarini, tushunchalar apparatini tadqiq qilish hisoblanadi. Bu orqali ilmiy izohlash va aniq- langan qonunlarga tayanib, ilmiy bashorat qilish, kelajak- ni oldindan ko'rishga erishiladi.

Nazariy bosqichda tafakkur orqali aniq o‘z ifodasini top- gan ratsional bilish yetakchilik qiladi. Shuning uchun ham nazariy bilish bosqichida tafakkurning o'rni beqiyosdir.

Inson tafakkuri nutq bilan uzviy aloqada maydonga kela­di. Uning natijasi tilda belgilar sistemasi orqali o'z ifodasini topadi.

M.Born ilmiy bilishda tafakkurning muhim o'rni haqida fikr yuritar ekan, inson ongi tafakkur yordamida tabiat va tafakkur qonunlari o'rtasidagi garmoniya natijasida tabiat sirlariga yo“l topishi mumkinligini ta’kidlaydi.

Ilmiy bilishda o'rganilayotgan obyektni mavhumlashti- rishda tafakkur shakllari - tushuncha, hukm, xulosalarga tayaniladi.