Termiz davlat universiteti magistratura fakulteti lingvistika: O`zbek tili ta`lim yo`nalishi 1-bosqich magistranti botirova mahliyoning tilshunoslik metodologiyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti idrokiy va fahmiy bilimlarning o‘zaro

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI MAGISTRATURA FAKULTETI LINGVISTIKA: O`ZBEK TILI TA`LIM YO`NALISHI 1-BOSQICH MAGISTRANTI BOTIROVA MAHLIYONING TILSHUNOSLIK METODOLOGIYASI FANIDAN TAYYORLAGAN

TAQDIMOTI

IDROKIY VA FAHMIY BILIMLARNING O‘ZARO MUNOSABATI Reja: Fahmiy bilish va uning bilish tizimidagi o‘rni. Idrokiy bilish va uning imkoniyatlari. Fahmiy va idrokiy bilish o‘rtasidagi munosabat.

Fahmiy bilish. Fahmiy bilishga asoslangan bilish yo‘nalishi empirizm sanaladi. Bu yo‘nalish bilishning yagona manbayi sifatida jonli kuzatishni, sezgi a’zolari orqali olingan bilimni, tajribani e’tirof etadi. Bunday bilim mazmuni tajriba bergan ma’lumotlarni tavsiflashni o‘z ichiga oladi. Demak, fahmiy bosqichda jonli kuzatish yetakchilik qila­di. Idrokiy moment va uning shakllari (hukm, tushuncha va boshq.) ishtirok etadi, lekin jonli kuzatishga nisbatan orqa planda turadi. Unga ko‘makchilik vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham o‘rganilayotgan obyekt jonli kuzatishga berilgan belgilari asosida talqin qilinadi. Faktlarni yig‘ish, ularni dastlabki umumlashtirish, kuzatish va eksperiment ma’lumotlarini tavsiflash, ularni tasniflash va boshqa faktlarga asoslangan faoliyat fahmiy bilishning asosiy xususiyatlari sanaladi.

• Fahmiy bilish. Fahmiy bilishga asoslangan bilish yo‘nalishi empirizm sanaladi. Bu yo‘nalish bilishning yagona manbayi sifatida jonli kuzatishni, sezgi a’zolari orqali olingan bilimni, tajribani e’tirof etadi. Bunday bilim mazmuni tajriba bergan ma’lumotlarni tavsiflashni o‘z ichiga oladi. Demak, fahmiy bosqichda jonli kuzatish yetakchilik qila­di. Idrokiy moment va uning shakllari (hukm, tushuncha va boshq.) ishtirok etadi, lekin jonli kuzatishga nisbatan orqa planda turadi. Unga ko‘makchilik vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham o‘rganilayotgan obyekt jonli kuzatishga berilgan belgilari asosida talqin qilinadi. Faktlarni yig‘ish, ularni dastlabki umumlashtirish, kuzatish va eksperiment ma’lumotlarini tavsiflash, ularni tasniflash va boshqa faktlarga asoslangan faoliyat fahmiy bilishning asosiy xususiyatlari sanaladi.
• Fahmiy tadqiqotlar bevosita (oraliq uzvlarsiz) obyektga yo‘naltiriladi. Bu obyektlarni qiyoslash, olchash, kuzatish, eksperiment, analiz, induksiya usullari asosida o‘zlashtiradi. Uning eng muhim elementi fakt sanaladi.