Termiz davlat universiteti magistratura fakulteti lingvistika: O`zbek tili ta`lim yo`nalishi 1-bosqich magistranti botirova mahliyoning tilshunoslik metodologiyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti idrokiy va fahmiy bilimlarning o‘zaro

Har qanday ilmiy tadqiqot faktlarni to‘plash, sistemaga solish va ularni umumlashtirishdan boshlanadi. Fan taraqqiyotida faktlarning ahamiyati kattadir. Shuning uchun ham V.I. Vernadskiy: «Ilmiy faktlar ilmiy bilim va ilmiy tadqiqotlarning bosh mazmunini tashkil qiladi. Ular asosida fahmiy umumlashmalar qilish, muayyan ilmiy faktlar sistemasini ajratish mumkin», – degan edi.

• Har qanday ilmiy tadqiqot faktlarni to‘plash, sistemaga solish va ularni umumlashtirishdan boshlanadi. Fan taraqqiyotida faktlarning ahamiyati kattadir. Shuning uchun ham V.I. Vernadskiy: «Ilmiy faktlar ilmiy bilim va ilmiy tadqiqotlarning bosh mazmunini tashkil qiladi. Ular asosida fahmiy umumlashmalar qilish, muayyan ilmiy faktlar sistemasini ajratish mumkin», – degan edi.

Ko‘rinadiki, nazariyadan ajralgan quruq faktlar ilmiy qimmatga ega bo‘lmaydi. Faktlardan ajralgan nazariya ham bo‘lishi mumkin emas.

• Ko‘rinadiki, nazariyadan ajralgan quruq faktlar ilmiy qimmatga ega bo‘lmaydi. Faktlardan ajralgan nazariya ham bo‘lishi mumkin emas.
• Ko‘p adabiyotlarda «metod» va «usul» atamalari bir xil ma’noda qo‘llaniladi. Ayrim mualliflar esa usulni metodning tarkibiga kiruvchi qism sifatida tushunadilar. Bunday vaqtda metod bir qancha tadqiq usullaridan tashkil topgan murakkab bilish yo‘lini ifodalaydi. Darhaqiqat, har bir metod o‘z tadqiqot usullari bilan bir-biridan farq qiladi. Fahmiy metod ham butunlik sifatida quyidagi usullarni o‘z ichiga oladi: 1) kuzatish; 2) eksperiment; 3) qiyoslash.
• Tilshunoslikda fahmiy metodga asoslangan tilshunoslik tavsifiy tilshunoslik deyiladi.

Nazariy bilishning o‘ziga xosligi va uning shakllari. Ilmiy bilishning nazariy bosqichi idrokiy jihatning ustuvorligi bilan xarakterlanadi. U tushunchalar, nazariyalar, qonunlar va boshqa tafakkur shakllari bilan ish ko‘radi. Shu bilan birga jonli kuzatish, hissiy bilish uning tarkibidan soqit qilinmaydi, balki u bilish jarayonida ikkinchi planga o‘tadi, ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Nazariy bilim amaliy bilim bergan ma’lumotlarni qayta ishlash, ular o‘rtasidagi ichki aloqa va munosabatlarni ochish, sezgi a’zolarimiz ta’siriga berilmaydigan mohiyatni aniqlash orqali qo‘lga kiritiladi.