O`zbekiston musulmonlar idorasi Buxoro shahar "Jo`ybori Kalon" ayol -qizlar o`rta maxsus islom bilim yurti

Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Beruniy (973 – 1048)

Buyuk qomusiy olim. O`z zamonasining hamma fanlarini: tarix, ilmi hay`at, fizika, matematika, geodeziya, ma`danshunoslik, mineralogiyani puxta egallab olgan va bu fanlar taraqqiyotiga katta hissa qo`shgan ulkan siymodir.

Xorazmning qadimgi poytaxti Kot shahrida tug`ildi. Shu yerdagi mashhur olimlar qo`lida ta`lim oldi. Ona tili bo`lmish Xorazm tilidan tashqari arab, sug`diy, fors, suryoniy, yunon, qadimgi yahudiy va qadimgi hind tili – sanskritni o`rgandi. 22 yoshida vatanini tashlab chiqib ketib,Ray shahriga,995-yildan keyin Jurjonga Qobus ibn Vushmgir saroyiga keladi. Shu yerda 1000-yili o`zining mashhur asari “al-Osor al-boqiya an-il-qurun-il-xoliyya” (Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar)ni yozib tugatdi. Keyin Xorazmning yangi shohi Abulabbos Ma`mun ibn Ma`mun tomonidan Xorazmga chaqirtiriladi. Bu yerda Beruniy zamonasining bir qancha mashhur olimlar bilan tanishib, Urganch olimlar anjumanida faol ishtirok etdi. Xorazm 1017-yili Mahmud G`aznaviy tomonidan bosib olingach, Beruniy boshqa olimlar qatorida G`aznaga olib ketildi. G`aznadagi hayoti uning ilmiy ishlari uchun ancha mahsuldor bo`ldi. Mahmudning yurishlarida unga hamroh bo`lib, Hindistonga ham borib keldi. Beruniy 2-rajab 440 (11-dekabr 1048) G`aznada vafot etgan.
Beruniy ilmiy merosi juda keng va rang-barang, 152 kitob va risoladan iborat. Afsuski, bulardan bizgacha faqat 28 tasigina ma`lum. Bu asarlar ilmi hay`at, matematika, geodeziya, ma`danshunoslik, jug`rofiya, kartografiya, meteorologiya, klimatologiya, saydana, tarix, etnografiya, din tarixi, falsafa, adabiyot va boshqa fanlarga bag`ishlangan. Ulardan eng muhimlari.
1.“Al-Osor al-boqiyya an-il-qurun-il-xoliyya” (Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar). 1957-yili rus tilida va 1968-yili o`zbek tilida Toshkentda nashr etilgan.
2. “Tahqiq maa` lil hind min ma`qula maqbula fi-l-aql av mazdula” (Hindlarning aqlga sig`adigan va sig`maydigan ta`limotlarini aniqlash). 1963-yil rus va 1965-yil o`zbek tilida Toshkentda nashr etilgan.
3. “Tahdid nihoyot al-amokin li tas`hihi masofat il-masokin” (Turar joylar orasidagi masofasini tekshirish uchun manzillar chegaralarini aniqlash). Rus tilida 1969-yil, o`zbek tilida 1981-yil nashr etilgan.
4. “Qonun al-Mas`udiy” (Mas`ud qonuni). Bu astronomiya va matematikaga oid maxsus asar bo`lib, Mahmud G`aznaviyning o`g`li Mas`udga bag`ishlangan. Beruniy uning saroyida yashagn. Kitob Toshkentda rus va o`zbek tillarida ikki jild qilib nash etildi.
5. “Kitob al-jamohir fi ma`rifat il-javohir” (Qimmatbaho toshlarni bilib olish uchun ma`lumotlar to`plami). Asarda qimmatbaho toshlar haqida nazariy ma`lumotlar bo`lib, ularni ishlash usullari va ular bilan qanday savdo qilish kabi juda ko`p amaliy masalalarni ham yoritib berilgan. Asarning ruscha tarjimasi “Sobranie svedeniy dlya poznaniya dragotsennostey” 1963-yili Moskvada nashr etildi.
6. “Kitob saydana fi-t-tib” (Tabobatda dorivor o`simliklar haqida kitob). Asar “Saydana” nomi bilan mashhur bo`lib, unda Sharq, ayniqsa, Markaziy Osiyoda o`sadigan dorivor o`simliklarning to`la tavsifi berilgan. Bu asarning ruscha tarjimasi U.Karimov tomonidan amalga oshirilib, 1973-yili Toshkentda
“Formokogneziya v meditsine” nomi bilan nashr etildi.