O`zbekiston musulmonlar idorasi Buxoro shahar "Jo`ybori Kalon" ayol -qizlar o`rta maxsus islom bilim yurti


II.2. Hanafiy mazhabi rivojida O`rta Osiyo faqihlarining roli va hissasi



Download 95,88 Kb.
bet6/14
Sana11.06.2022
Hajmi95,88 Kb.
#655361
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
O\'rta Osiyo olimlari qomusi Mahliyo Muxtorova word

II.2. Hanafiy mazhabi rivojida O`rta Osiyo faqihlarining roli va hissasi.
Islomning Markaziy Osiyoga tarqalishi tufayli bu yerda juda ko`p mahalliy Islom olimlari hadisshunos (muhaddis), Qur`on tafsirshunoslari (mufassir) va Islom dini qonun-qoidalari,yo`l-yo`riqlari bilan shug`ullanuvchi yuzlab mashhur, Islom dunyosi tan olgan olimlar yetishib chiqdilar. Bular Islom dini borasida jahon faniga o`zlarining ulkan hissalarini qo`shib ketdilar. Ularning asarlari hozirgacha Islom dini hukmron yoki xalqi shu dinni qabul qilgan davlatlardagi diniy madrasa va institutlarda asosiy qo`llanma sifatida o`qitilib kelinmoqda. Ular Markaziy Osiyo shuhratini musulmon dunyosi miqyosiga ko`targan mashhur olimlardir.
O`rta Osiyoda muxarrijlar, as`hobut-tarjih va taqlid davrlariga tegishli bo`lgan yuzlab asarlar va ularning mualliflari haqida so`z yuritish keng qamrovli ilmiy-tadqiqot ishlarini talab qiladi. Biz O`rta Osiyo, ayniqsa, O`zbekiston xududida Hanafiy mazhabining buyuk vakillari sifatida tan olinib, o`z ilmiy faoliyatlari bilan dong taratgan mashhur faqihlardan ayrimlarini tanishtirib o`tamiz.
Abulhasan Burhonuddin Ali ibn Abu Bakr Marg`inoniy.
Vatandoshimiz Burhonuddin Marg`inoniy shariat qonun-qoidalarini ishlab chiqqan, ularning hayotga tadbiq etilishiga doir yo`l-yo`riqlarni ko`rsatib bergan buyuk allomadir. Uning asl ismi Abulhasan Burhonuddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abduljalil al-Farg`oniy ar-Rishtoniy al-Marg`inoniy bo`lib, tug`ilgan yili aniq emas. Keyingi vaqtlarda taxminan hijriy 510 (milodiy 1116-1117) yilda tug`ilgan deyilmoqda. Hijriy 593 (1197) yili vafot etgan. Burhonuddin (dinning ishonchi, dalili) laqabini unga boshqa olimlar berishgan.
Burhonuddin Movarounnahrning Rishton, Marg`ilon, Buxoro va Samarqand shaharlarida oliy diniy ta`lim oldi. Qur`oni Karimni yodladi va hanafiya mazhabining musulmon qonunshunosligi bo`yicha nazariy va amaliy fiqh olimi sifatida shuhrat qozondi. Islom dunyosi olimlari uni hanafiya mazhabining yirik faqihi (qonunshunosi), muhaddis, mufassir (Qur`on sharhlovchisi) sifatida tan olganlar va uning ijodiga yuksak baho berganlar. “U islom dunyosida o`zigacha yaratilgan diniy asarlarni mutolaa qildi, ularni tartibga soldi, tolmas-charchamas tadqiqotchi,iymonli-e`tiqodli, xudojo`y inson, yuksak darajadagi huquqshunos, adib, shoir, unga o`xshashi fan va adabiyotda bo`lmagan ”, deb yozgan edi Abdulhay al-Lankoviy o`zining “al-Favoid al-abahiya fi tarjim – il-hanafiya” nomli kitobida.
Burhonuddin shariat asoslarini mashhur faqihlar Abu Hafs Najmuddin an-Nasafiy as-Samarqandiy, Xusomuddin ibn Maoz, Abu Umar Usmon as-Saraxsiy al-Paykandiy kabilardan, hadis ilmini buyuk muhaddis Abu Iyso at-Termiziy to`plagan hadislardan o`rgangan. Uning fiqh ilmida mashhur bo`lishi buyuk nazariyotchi, shariat asoschilaridan biri al-Quduriy asarlarini mutolaa qilishi asosida amalga oshdi.
Burhonuddin Marg`inoniy “Nashr al-mazhab” (Mazhabning tarqalishi), “Kitob at-tajnis va-l-mazid” (Tajnis va ziyoda qilish), “Muxtasarot at-navozil” (Nozil bo`lganlarning bayonoti), “Kitob al-Faroiz” (Farzlar haqida kitob), “Kitob manosih al-haj” (Haj qonunlari haqida kitob), “Sharh al-jome` al-kabir ash-Shayboniy” (Ash-Shayboniyning “al-Jome` al-Kabir” sharhi), “Mazid furu` il-hanafiyya” (Hanafiyya shohobchalariga qo`shimcha), “Bidoya al-mubtadiy” (O`rganuvchi uchun boshlang`ish kitob), “”Muxtor al-fatvo” (Tanlangan fatvolar) kabi asarlar yozib qoldirgan.
Al-Marg`inoniy asarlarida islom diniy-huquqiy qonunlari aniq qilib belgilab berilgan. Bunday o`ziga xoslik bois “Hidoya” musulmon huquqiy tizimi va huquqiy ijodiyotining nafaqat an`anaviy hanafiya mazhabi uchun, balki sunniy Islom tarqalgan barcha mamlakatlar uchun yagona qomusiy qonunga aylangan. Alloma shariat qonunlari asosi bo`lmish fiqhga oid asarlarida, ayniqsa, “Hidoya” da yechilishi qiyin, chigal masalalarni hal qilishning qisqa va aniq, ishonchli, shu bilan birga nazariy va amaliy asoslangan yo`l-yo`riqlarni belgilab bergan. Bular rasm-rusumlar, tartib-qoidalar, oila va nikohning huquqiy asoslari, davlat-huquqiy tizimi va jinoiy jazolar masalalaridan iborat. Shuningdek, uning bosh g`oyaviy va huquqiy merosidan quyidagi asosiy yo`nalishlarni: birinchidan, ijtimoiy-iqtisodiy aloqalarning huquqiy asoslarini, ikkinchidan, shaxsiy mulkning turli-tuman shakli, shaxsiy mulk va davlat orasidagi aloqalarning huquqiy asoslarini va moliyaviy faoliyatlarini, uchinchidan ijtimoiy va huquqiy ko`rinishga ega bo`lgan jinoyat va jazolarning huquqiy asoslarini, to`rtinchidan, fuqarolik huquqining nazariy va amaliy asoslarini, beshinchidan, sud (qozi)lar va sud ishiga oid masalalarni yuritish yo`llari va tartib usullarini ko`rsatib o`tish mumkin.
Mustaqillik tufayli buyuk allomalarimiz hayoti va ijodiy merosini o`rganish imkoniga ega bo`ldik, uning maqbara hamda masjidlari qayta qurildi va ta`mirlandi. Xususan, Burhonuddin Marg`inoniy ijodiy merosini o`rganishga huquqshunoslik fanlari doktori A.Saidov qo`l urdi va “Hidoya” asarining ruscha tarjimasining 1-jildi qayta nash etildi.
Burhonuddin Marg`inoniy tavalludining, hijriy sana bo`yicha, 910 yilligini nishonlash munosabati bilan butun respublikamizda, olim tavallud topgan Farg`ona vodiysida katta ishlar qilindi.
Buyuk vatandoshimiz Burhonuddin Marg`inoniy hayoti va ijodini chuqur o`rganish, uning asarlarini xalqimiz qo`liga yetkazish sharqshunoz, huquqshunos, tarixshunos va faylasuflarimizning sharafli burchidir.



Download 95,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish