O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКСПАНСИВЛИК (франц. бир-
дан кучайиш, ўзини тута билмаслик) 
— нарсаҳодисаларга жўшқин, тезкор 
жавоб қайтаришга ёки муносабат бил-
диришга шай, эҳтиросли ҳолат. Инсон 
вужудида тўлиб тошган ҳам биологик, 
ҳам психологик қувватнинг ташқи ифо-
даси. Э. ҳиссиётига берилувчи одам 
ҳаяжонланиб, ҳовлиқиб, юраги такапука 
бўлиб, эшитган ёки кўрган ҳодиса гаф-
силотини шошилинч танишбилишларга 
ёйишга ошиқади. Э. туйғуси ўз табиа-
ти билан беғаразликдан келиб чиқади. 
Бундай ҳиссиётли одамлар вужудига, 
қалбига гап, хабар ёки овоза сиғмайди, 
уларнинг кўнглида сир ётмайди. Э. неги-
зида аксарият ҳолларда бўҳтон ётмасада, 
кўпчиликда нохуш таассурот қолдириши 
мумкин. Э.га одатланган бола ёки талаба 
ўқиш жараёнида материални билса ҳам, 
билмаса ҳам қўл кўтариб, тенгдошла-
ри даврасида ўзини кўрсатишга ҳаракат 
қилади. Кишиларнинг спорт майдонла-
ри, томоша залларидаги қийқиришлари, 
ишқивозлик луқмалари Э. ифодасидир. 
Э. турли ёшда, турли жинслар ўртасида 
турлича намоён бўлади. Хотиржамлик 
билан Э.нинг уйғунлашиши ижобий эмо-
ционал ҳолатни вужудга келтиради. 
ЭКСПАНСИЯ (лот. — кенгайтириш, 
ёйиш) — янги ҳудудларни, бошқа мам-
лакатлардаги бозорларни эгаллаш, таъ-
сир доирасини кенгайтириш йўлидаги 
ҳаракат. Э.нинг ҳудудий, иқтисодий, си-
ёсий кўринишлари бўлади. 
ЭКСПЕДИЦИЯ (лот. — тартиб-
га келтириш, юриш) —1) бирор нарса 
(мас, хатхабарлар, юк ва шаҳрик.)ни 
жўнатиш, тарқатиш; 2) муайян нарсани 
жўнатувчи, тарқатувчи муассаса, кор-
хона бўлими; 3) бирор махсус (илмий, 
ҳарбий) топшириққа эга бўлган шахслар 
гуруҳи, отряднинг сафари; шундан тад-
бир қатнашчилари гуруҳи.
ЭКСПЕРИМЕНТ (лот. ехрептепгшп 
— тажриба, синаб кўриш) — фанда 
нарса ва ҳодисаларни сезгипредмет фа-
олияти билан тадқиқ қилиш, ўрганиш. 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
48
Кузатишга қараганда юксакроқ билиш 
усули. Моҳиятэътибори билан тажриба 
тушунчасини ифодаласада, Э. фанга нис-
батан ишлатилади. Э. зарур шартшароит 
яратишни, турли воситалар билан объ-
ектни қайд этишни ёки ҳодисани сунъ-
ий равишда юзага келтиришни, тегишли 
техника ва мосламаларни татбиқ этиш ва 
ўлчаш ишини ўз ичига олади. Э. билиш 
объектини такрор ҳосил қилади, фараз-
ларни текширади. Э. инсоннинг объектга 
моддий таъсир кўрсатишига, воқеликни 
амалий ўзлаштиришига, билимларни 
бойитиш ва ривожлантиришга ёрдам 
беради. Табиий ва техника фанларида 
Э.дан ҳақиқатни билиш ва уни исботлаш 
воситаси сифатида фойдаланилади. Э. 
ижтимоий ҳодисаларни, хусусан, ижти-
моий фанларни тадқиқ этишда ҳам кенг 
қўлланилади.