O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКОТИП, экологик тип — муайян 
экологик шароитга мослашган. бир тур-
га мансуб ўсимликлардаги бир хил по-
пуляциялар мажмуи; шу шароитда ирсий 
морфологик, физиологик, биокимёвий 
ва бошқалар хусусиятлар вужудга кела-
ди. «Э.» терминини фанга швед олими 
Г.Турессон киритган (1920). Э.нинг 3 
тури бор: иқлимий ёки географик Э. — 
тур яшаш ареалининг алоҳида қисмини 
ишғол қилади; улар маълум иқлим ша-
роити таъсирида шаклланган, мас, жану-
бий Э. шимолдагисидан паст бўйлилиги, 
қисқа, ингичка ва дағал барги ҳамда 
устида мумсимон қават бўлиши билан 
фарқ қилади; эдафик Э. — тупроқ таъси-
рида ҳосил бўлади; мас, Писком дарёси 
ҳавзасида ўсган писком пиёзи алоҳида 
тур сифатида тавсифланган; биотик ёки 
ценотик Э. — тур атрофидаги маълум 
ўсимликлар қоплами таъсирида вужудга 
келади ва ривожланади; мас, оқсўхтанинг 
ўтлоқ ва ўрмондаги экотипи.
Э. турларнинг келиб чиқиши жараё-
нидаги босқичлардан бири. У узоқ давом 
этган тарихий жараёнда пайдо бўлади.
ЭКРАН (франц. — парда) — 1) тас-
вирлар тушириш ёки ҳосил қилиш учун 
мўлжалланган қурилма. Мас, кино Э. и 
(парда), телевизор Э.и (шиша қурилма) 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
45
ва бошқалар; 2) турли нурланишларни 
ютадиган, қайтарадиган ёки инсонни 
улардан ҳимоя қиладиган қурилма (мас, 
буг қозони Э.и — сувни иситиш учун 
иссиқлик нурларини ютади, рентген 
қурилмасининг Э.и — рентген нурлари-
ни кўринувчи нурларга айлантиради ва 
инсонни уларнинг зарарли таъсиридан 
ҳимоя қилади); 3) радиотехника ва элек-
тротехника қурилмалари ва бошқаларни 
фойдасиз ва халақит берувчи ташқи 
электромагнит майдондан ҳимоя қилиш 
учун мўлжалланган тўсиқ. Бундай Э. 
электр токини яхши ўтказувчи металл 
(мис, алюминий) дан ясалади. Унда 
ташқи электромагнит майдон ўзгарувчан 
ток ҳосил қилади. Бу ток Э.да иккилам-
чи электрон майдонни вужудга келтира-
ди. Бу майдоннинг амплитудаси ташқи 
майдон амплитудасига тенг, фазаси эса 
қарама-қаршидир. Шунинг учун натижа-
вий электромагнит майдоннинг таъсири 
камаяди. Қурилмаларни бундай Э.лар 
билан таъминлаш экранлаш деб аталади.