O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

Тасвирий санъати. Э. санъати 8 
минг йил давомида шаклланиб келган. 
Э. ҳудудидан топилган ғорлардаги одам, 
ҳайвон, ўсимлик ва ов қуролларининг де-
ворий расмлари тасвирий санъатнинг илк 
намуналари сифатида эътироф этилади. 
Мил. ав. 12—7-асрларга оид қабрлардан 
қимматбаҳо металлдан ишланган бади-
ий безак буюмлар, бронза ҳайкалчалар 
топилган. Ахоманийлар даврида кумуш 
ва олтиндан ясалган идишлар, заргарлик 
буюмлари, тамға, тангалар кандакорлик 
билан безатилган. Сосонийлар даври тас-
вирий санъатида ҳайкалтарошлик асосий 
ўрин эгаллади (Мозандарондаги бронза 
бюстлар), 9—13-асрларда амалий безак 
санъати ривожланди. Нишопур, Кошон, 
Султонобод каби шаҳарлар кулоллик 
марказлари сифатида шуҳрат қозонди. 
Ҳар хил рангли шишалардан идиш ва бу-
юмлар тайёрланди. Э. миллий санъати-
нинг асосий турлари (гиламчилик, сопол 
идишларга чизилган нақшлар, хаттот-
лик) араблар босқинига қадар шакллан-
ди, бироқ ўзининг юксак чўққиларига 
ислом дини даврида эришди. Э. тас-
вирий санъатига геометрик шакллар, 
ўсимлик нақшлари, афсоналардан олин-
ган лавҳалар, ҳайвонлар тасвири хосдир. 
Ғарбда форс тасвирий санъати миниа-
тюра сифатида танилган. Э. рассомлари 
ўз асарларида афсонавий қаҳрамонлар 
ва шоҳларни ҳамда Э. мумтоз адабиёти 
асарларидаги лавҳаларни моҳирлик би-
лан акс эттирдилар.
Қуръон матнларини безаш санъати 
юксак чўққиларга кўтарилди. Э. Араб ха-
лифалиги таркибига киргандан сўнг хат-
тотлик санъати ривожланди. Бу санъат 
турининг ривожланиши Темурийлар дав-
рига тўғри кедди. Хаттотликнинг моҳир 
устаси Мир Эъмод Ҳасаний Сейфи 
Ғазнавий (1617 йил вафот этган) бўлган. 
Қожарлар сулоласи ҳукмронлиги даври-
да хаттотликнинг «шикастанастаълиқ» 
шакли равнақ топиб, ҳоз. қунга қадар 
қўлланилади. 15—17-асрлар миниа-
тюра санъатининг ривожланиш даври 
ҳисобланади. Табриз ва Исфаҳон мини-
атюра мактаблари шуҳрат қозонди (яна 
қ. Табриз миниатюра мактаби, Исфаҳон 
миниатюра мактаби). Бу даврда яра-
тилган миниатюра асарлари нақшга бой 
бўлиб, ранглар жилоси ва нафислиги би-
лан ажралиб туради. Э. миниатюраларида 
реализм йўналиши ҳам кенг ўрин олган. 
Ушбу услубнинг ёрқин намояндаси Ризо 
Аббосийнит асарларида уруш лавҳалари, 
аёллар сиймоси акс эттирилган. Унинг 
яратган миниатюралари Исфаҳондаги 
Чеҳел Сутун ва Али Қопу саройлари 
деворларида муҳрланиб қолган. 19-аср-
да Э. миниатюра санъати ғарб мадани-
яти таъсири остида инқирозга учради. 
20-аср бошларида Э. рассомлигида ре-
ализм йўналиши катта ўрин эгаллади. 
Ҳайкалтарошлик, рассомлик санъати ва 
фафика (айниқса, китоб безаги, реклама 
плакатлари) юксала бошлади. Ҳасан Али 
Вазирий, Муҳсин Муқаддам, Абулқосим 
Содиқий каби рассом ва ҳайкалтарошлар 
ўз асарларида оддий халқ ҳаётидан олин-
ган лавҳаларни акс эттирдилар. 1920 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
203
йил Камол улМулк Теҳронда рассомлик 
ва ҳайкалтарошлик мактабини ташкил 
этди. Замонавий тасвирий санъат мил-
лий мақтабининг асосчиларидан бири 
Акбар Тажвидий (1925—95)дир. Ҳоз. 
даврда тасвирий санъат анъаналарини 
Э.нинг машҳур рассомлари М. Фарш-
чиён, А. Рустамиён, П. Калонтарий, 
Ё.Таботабоий, Оташзод ва бошқалар да-
вом эттирмоқдалар. Тасвирий санъатда 
модернизм услуби ривожланди. 1959 йил 
Теҳронда Безак санъати олий мактаби 
очилди. Халқ санъатида ёғоч, суяк, садаф 
ўймакорлиги, кандакорлик ривожланган 
(маркази — Исфаҳон ва Шероз). 2000 
йил Эрон БА ташкил этилган. Ислом ма-
данияти ва тасвирий санъати бўйича тур-
ли йирик халқаро бадиий кўргазмалар, 
хаттотлар танловлари ўтказиш кенг тус 
олган.