O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

Матбуоти, радиоэшиттириши ва 
телекўрсатуви. Э.да бир қанча газ. 
ва жур. нашр этилади. Асосийлари: 
«Аброр» («Адолатли», форс тилидаги 
кундалик газ., 1985 йилдан), «Кейҳон» 
(«Коинот», форс тилидаги кундалик 
оқшом газ., 1942 йилдан), «Рисолат» 
(форс тилидаги кундалик газ., 1985 йил-
дан), «Эгтелоот» («Ахборот», форс тили-
даги кундалик кечки газ., 1925 йилдан), 
«Эттелооти ҳафтаги» («Ҳафта янгили-
клари», форс тилидаги безакли ҳафталик 
жур., 1941 йилдан). Ислом Республика-
си ахборот агентлиги (ИРНА), 1934 йил 
ташкил этилган. «Эрон Ислом Республи-
каси овози» миллий радиоси 1971 йил ту-
зилган. Э. телевидениесига 1971 йил асос 
солинган.
Адабиёти. Э. адабиётини шартли 
равишда 3 босқичга бўлиш мумкин: 
қадимий, ўрта аср ва замонавий. Э. ада-
биётининг илк намуналари қадимий 
форс тилида яратилган. Қаҳрамонлик 
эпосининг дастлабки кўринишлари Ахо-
манийлар даврига мансуб миххат би-
тикларида ўз аксини топган. Э. араблар 
томонидан забт этилиб (7-аср), унинг 
ҳудуди халифалик таркибига киргандан 
сўнг Э. адабиёти араб тили ва ислом 
таъсирида шаклланди. 9-асрга келиб 
адабиётда форс тилининг мавқеи кучай-
ди. 10-асрнинг 2-ярмидан бошлаб форс 
тили Шарқда шеърият тили даражасига 
кўтарилди. 10—15-асрлар Э. назмининг 
юксалиш даври ҳисобланади. Бу даврда 
Фирдавсий, Умар Хайём, Саъдий, Румий, 
Ҳофиз каби дунё адабиётининг ёрқин 
юлдузлари ўзларининг ўлмас асарла-
рини яратдилар. Уларнинг шеърияти-
да гуманизм, инсоннинг улуғ мавжудот 
эканлиги, маънавий баркамоллик сари 
интилиш ғоялари тараннум этилди. Форс 
адабиётининг дурдонаси бўлмиш Фир-
давсийнинг «Шоҳнома» достони май-
донга келди. Бу даврда Э. адабиётининг 
мумтоз жанрлари бўлган рубоий, қасида, 
ғазал ва қитъа янада такомиллашди. Шу 
билан бирга Абдулло Ансорий, Фари-
диддин Аттор ва бошқаларнинг асар-
ларида суфийлик тариқати ғоялари ўз 
аксини топди. Мўғуллар томонидан 
Э.нинг ишғол этилиши (1220—56) на-
тижасида маданий ҳаёт инқирозга юз 
тутди. 13-асрнинг 2-ярмига келиб Э. ада-
биётида мадҳия ва қаҳрамонлик эпосла-
ри ривож топди. 16-аср охири Э. адаби-
ётида шиа мазҳабига хос марсия шеърий 
жанри шаклланди. Бу даврга келиб Э. 
мумтоз адабиёти сарой шеърияти до-
ирасида тараққий этди. 17-аср Э. адаби-
ётида ҳинд услуби (сабке ҳинди) устун-
лик қила бошлади. Бу ҳол 18-асрда Эрон 
шоирлари Муштоғ Исфаҳоний, Сабоҳий 
Бикделий Кошоний, Ҳотиф Исфаҳоний 
ва бошқаларнинг эътирозига учраб, Э. 
адабиётида «бозгашт» (қайтиш) деб атал-
миш янги йўналишнинг пайдо бўлишига 
олиб келди. Бу йўналиш илк Э. мумтоз 
шеъриятига хос услубни қайта жонлан-
тиришга қаратилган саъйиҳаракатлар 
билан ифодаланади. 19-асрда Э. адаби-
ётида ёднома ва сафарномалар пайдо 
бўлиб, янги форс насрий жанрига асос 
солинди. Э.да кенг қулоч ёзган миллий 
озодлик ҳаракати (1905—1921) публи-
цистика ва сатирик шеъриятнинг шак-
лланишига туртки бўлди. М. Баҳор, А. 
Лоҳутий ижодида адолатсизликка қарши 
кураш ғоялари намоён бўлди. 20-асрда 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
201
Э. адабиётида роман ва реалистик ҳикоя 
жанри ривож топди. Бу даврда Мурта-
зо Мушфиқ Козимийнинг «Қўрқинчли 
Теҳрон» (1924), Аббос Козимийнинг 
«Машаққатли ҳаёт» (1931), Яҳё Давла-
тободийнинг «Шаҳрноз» (1926), Саид 
Нафисийниж «Фарангис» (1931) номли 
асарлари чоп этилди. 20-асрнинг 30-й.
ларида Э. шеъриятига янги шеърий жанр 
«шеъри ноу» кириб кедди. Анъанавий 
аруз вазнидан воз кечиб, эркин услубда 
шеър яратиш бу йўналишнинг харатер-
ли жиҳатидир. Э. шеъриятидаги янги 
йўналишнинг асосчиси Нимо Юшиж 
(1895—1961) ҳисобланади. 1940—50 
йиллар насрда ижтимоий ҳаётни акс эт-
тирувчи бир қатор реалистик асарлар 
яратилди. Содиқ Ҳидоят (1903—51)нинг 
«Дайди ит» (1943), «Ҳожи оғо» (1945), 
Бўзўрг Алавийнинг «Эллик уч» (1942), 
«Унинг кўзлари» (1952) ҳикоялари жа-
моатчилик эътиборини қозонди. Ислом 
инқилобидан сўнг Э. адабиётида озодлик 
ва инқилобни тараннум этувчи шеърлар, 
ЭронИроқ урушида қатнашган жангчи-
ларнинг мардлиги ва ватанпарварлигини 
акс эттирувчи асарлар, диний йўналишда 
ёзилган шеърий тўпламлар кенг ўрин 
олди.