O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭПИГРАММА (юн. — устки ёзув) 
— кичик ҳажвий шеър. Юнонистонда 
ибодатхона ва ҳайкалларга ўйиб ёзилган 
шеърий парчалар Э. деб аталган. Уларда 
маъбудлар ва қаҳрамонлар мадҳ этил-
ган, баъзан Э.лар ҳикматли ибораларни 
ҳам қамраб олади. Биринчи юнон Э.лар 
антологияси мил. ав. 1 а.да тузилган ва 
6— 10-асрларда тўлдирилган; натижа-
да 16 китобдан иборат мажмуа вужудга 
келган («Палатин антологияси», 4000 
га яқин Э.). Лотин адабиётида Э. жан-
ри мил. ав. 2— 1 а.ларда пайдо бўлган. 
Янги давр адабиётида, хусусан, класси-
цизм шеъриятида Э. унча катта бўлмаган 
ҳажвий шеър бўлиб, одатда, биронбир 
шахсга қарши йўналтирилади. Сўнгги 
давр шоирлари ҳам Э. жанрига мурожаат 
қилганлар, Ўзбек адабиётида Ҳ.Ҳ.Ниёзий 
(«Бир эшон ўпкаси», «Бир шарманда ти-
лидан»), Ғ.Ғулом («Обакидандон», «Ис-
такларим») ва бошқалар бир қанча Э.лар 
ёзганлар.
ЭПИГРАФ (юн. — устки ёзув) — 1) 
Юнонистонда қабр тошлари устидаги 
ёзув; 2) адабий асар ёки унинг бирор 
қисми (боби)нинг тепасига ёзиб қўйилган 
ва шу асар ёки қисм (боб) мазмунини 
ифодалайдиган, асосий йўналишини бел-
гилаб берадиган теран маъноли ибора, 
мақол, матал, ҳикматли сўз, қўшиқ, шеър 
ёки ўзга бир манбадан олинган парча. 
Жаҳон адабиётида Э. 15-аср бошларида 
пайдо бўлган. 19-аср романтиклари асар-
ларида ҳам Э. кўп учрайди. Ж. Руссо, А. 
Стендаль, И. Гёте, Ф. Шиллер, А. Пуш-
кин, М. Лермонтов, Н. Гоголь, Л. Толстой, 
шунингдек, ўзбек адабиётида Ғ.Ғулом, А. 
Қаҳҳор, О. Мухтор ва бошқалар Э. санъ-
атидан моҳирона фойдаланганлар. Э. 
иқтибос ёки кўчирманинг барча хусуси-
ятларига эга бўлиб, асосий матнга ўзига 
хос кириш вазифасини ўтайди. Уларсиз 
баъзан бадиий асарнинг моҳиятини ан-
глаш мумкин бўлмай қолади. Пародия-
ларда ҳам Э. қўлланилади. 
ЭПИГРАФИКА (юн.— битик) — 
қаттиқ жисмлар — тош, металл, сопол 
ва бошқалардаги, асосан, қадимий ва 
ўрта асрларга оид ёзувлар (битиклар)
ни тўплаш, нашр этиш ва шарҳлаш би-
лан шуғулланувчи ёрдамчи тарих фани. 
Адабиётда эпиграфик ёдгорликлар деб 
қадимий битиклар айтилади. Уйғониш 
даврнда, антик ва шарқ тарихига умумий 
қизиқиш кучайиши муносабати билан 
вужудга келган. Дастлаб Э. фақат Италия, 
Греция, Шим. Африка ва Фаластинда то-
пилган қадимий ёзувларни ўрганган (қ. 
Палеография). қадимий туркий тилларга 
оид ёзма ёдгорликлар ҳам ноёб эпигра-
фик ёдгорлик саналади (қ. Урхун-Енисей 
ёзувлари).