O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭНТОМОФАГЛАР (юн. — ҳашарот, 
— еб қўювчи) — ҳашаротлар билан 
озиқланувчи паразит ва йиртқич микро 
ёки макроорганизмлар. Э.нинг энг муҳим 
гуруҳлари: ҳашаротлар; микроорганизм-
лар (бактериялар, замбуруғлар ва вирус-
лар); энг содда ҳайвонларга мансуб бир 
ҳужайрали организмлар (1200 га яқин 
тур). Булардан ташқари Э.га зарарку-
нанда ҳашаротлар билан озиқланадиган 
сувда ҳам қуруқда яшовчилар, судра-
либ юрувчилар ва қушлар киради. 
Э.нинг жуда кам турлари зараркунанда 
ҳашаротлар эпизоотиясини қўзғатиши, 
насл беришни камайтириши ёки улар-
нинг касаллик қўзғатувчиларга, инсек-
тицидлар таъсирига нисбатан сезгирли-
гини ошириши мумкин. Шундай Э.га 
споровиклар ва книдоспоридийлар, шу-
нингдек, камданкам хивчинлилар ҳамда 
гаплоспоридийлар синфининг вакилла-
ри киради. Чала ўзгариш билан ривож-
ланувчи (ниначилар, бешиктерватлар, 
баҳорги капалаклар, тўғриқанотлилар, 
қулоққазгичлар, қандалалар, трипслар) 
ва тўлиқ ўзгариш билан ривожланадиган 
(қўнғизлар, тўрқанотлилар, туябўйинлар, 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
150
булоқчилар, 
тангақанотлилар, 
пардақанотлилар ва икки қанотлилар) 
ҳашаротлар йиртқичлик билан ҳаёт кечи-
ради. Энтомофагканаларнинг кўпчилиги 
фитосейидлар оиласининг вакиллари-
дир, баъзиларигина бделлид, стигимеид, 
хейлетид, гемисаркоптид ва бошқалар 
оилага мансуб. Ҳашаротлар паразити 
5 туркум: қўнгизлар, тенгқанотлилар, 
тангақанотлилар, 
пардақанотлилар 
ва икки қанотлилар вакиллари ораси-
да учрайди. Ўсимликларни биологик 
ҳимоя усулида пардақанотлилар ва икки 
қанотлилар туркумига мансуб турлар 
катта аҳамиятга эга (қ. Паразитизм).
Хўжайинга ихтисослашига кўра, Э. 
3 биологик гуруҳга: монофаглар (бир 
ёки икки тур хўжайинни зарарлайди), 
олигофаглар (бир оиладаги бир неча 
уруққа мансуб турлар ҳисобига яшай-
ди) ва полифагларга (ҳар хил туркумга 
мансуб кўпгина турларни зарарлайди) 
бўлинади. Организмлараро муносабат-
нинг яна бир шакли — антибиоз ёки 
организмлараро антагонистик ўзаро му-
носабат (микроорганизмлар ёки юксак 
ўсимликларнинг бошқа организмлар 
ривожланишига тўсқинлик қилувчи ёки 
уни нобуд қиладиган моддалар ажра-
тиши) фарқланади. Деҳқончилик био-
ценозида Э.дан хонқизи қўнғизлари, 
олтинкўзлар, тахин пашшалар, сирфид-
лар, сассиққўнғизлар ва бошқалар катта 
аҳамиятга эга. Ўсимликларни биологик 
ҳимоя усулида Э.дан трихограмма ва 
габробракондан фойдаланилади (яна қ. 
Фойдали ҳашаротлар).