O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭШИТИШ АЪЗОЛАРИ — қ. Эши-
тиш органлари.
ЭШИТИШ АНАЛИЗАТОРЛАРИ, 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
275
эшитиш системаси — товуш тебраниш-
ларини эшитиш органлари орқали сезиб, 
таҳлил қиладиган механик рецепторлар 
ва нерв тузилмалари мажмуи. Э.а.нинг 
тузилиши, айниқса, унинг периферик 
қисми одамда ва ҳайвонларда фарқ 
қилади. Э.а. ҳашаротларда тимпанал ор-
ган, суякли балиқларда сузгич пуфаги 
ҳисобланади. Сузгич пуфагининг тебра-
ниши веберов аппаратига, ундан ички 
қулоққа ўтади. Сувда ҳамда қуруқликда 
яшовчилар, судралиб юрувчилар ва 
қушларнинг ички қулоғида қўшимча ре-
цептор ҳужайралар (базиляр мембрана-
лар — папиллалар) ривожланади. Юксак 
умуртқалилар, жумладан, кўпчилик сут 
эмизувчиларда Э.а. ташқи, ўрта ва ички 
қулоқ, шунингдек, эшитиш нерви ҳамда 
кетмакет туташган нерв марказлари-
дан иборат. Э.а. марказий бўлимининг 
ривожланиши экологик омиллар ва 
Э.а.нинг ҳайвонлар хаттиҳаракатидаги 
аҳамияти билан боғлиқ. Эшитиш нерви 
толалари чиғаноқдан нерв марказлари-
дан бири — кохляр ядроларига боради; 
чап ва ўнг кохлярдан чиқадиган нерв 
толалари Э.а.нинг икки ёни бўйлаб сим-
метрик жойлашган бўлиб, юқори олива-
га келиб туташади. Товуш тебранишла-
рини аниқлашда чиғаноқ тўсиғи асосий 
аҳамиятга эга. Бу тўсиқ товушни меха-
ник спектрал анализ қиладиган, чиғаноқ 
тўсиғи бўйлаб қатор жойлашган филь-
трлашэшитиш рецепторларидан иборат. 
Рецепторлар 0,1 дан 10 нм диапазондаги 
тебранишларни қабул қилади. Э.а. мар-
казий бўлимида жойлашган нейронлар 
муайян товуш тебранишларига сезгир. 
Э.а.нинг нерв элементлари товуш тебра-
нишлари билан бирга товуш кучи, да-
вомийлиги ва бошқалар хусусиятларига 
ҳам таъсирчан. Марказий нерв система-
си ва, айниқса, унинг юқори қисми ней-
ронлари товушнинг мураккаб белгилари 
(мас, товуш амплитуда модуляцияси ча-
стотаси, йўналиши ва ҳаракати)га сезгир 
бўлади.