O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭУКАРИОТЛАР (юн. еи яхши, 
қақиқий, бутун ва кагуоп — ядро) — 
тўлиқ шаклланган, ҳақиқий ядрога эга 
бўлган ҳужайрали организмлар. Э.га 
сувўтлар, юксак ўсимликлар, барча 
ҳайвонлар, замбуруғлар киради. Э. ДНК 
си ядродаги хромосомаларда жойлашган 
бўлиб, гистонли оқсиллар билан бирик-
кан нуклеосомаларни ҳосил қилишда 
иштирок этади. Э.нинг ҳужайраларида 
мембранали органоиддар яхши ривож-
ланган; айрим органоидлари (митохон-
дриялар ва хлоропластлар) да ДНК ва 
автоном оқсил синтезловчи аппарат мав-
жуд. 
ЭФАЛАР — қ. Чарх илонлар. 
ЭФЕБИЯ (юн. — ўсмир) — Юнони-
стон (Спарта, Афина)да эркин туғилган 
18 ёшдан 20 ёшгача бўлган ўсмирларни 
ҳарбий ва фуқаролик хизматига тайёр-
лайдиган давлат ташкилоти. Ўқиш казар-
ма шароитида 2 йил давом этган. Бирин-
чи йили эфеблар гимнастика, камондан 
отишни ўрганганлар, ҳарбий машқлар 
ўтказишган. Иккинчи йил ҳарбий 
қўрғонлар қуриш, ҳарбий гарнизонлар-
ни қўриқлаш, ҳарбийденгиз ишларини 
ўрганиш билан шуғулланишган, халқ сай-
ил ва байрамлари ҳамда йиғилишларида 
тартиб сақланишини назорат қилишган. 
Э.ни тугатганлар тўла ҳуқуқли фуқаро 
ҳисобланган (яна қ. Афина тарбияси, 
Спарта тарбияси). 
ЭФЕДРА — қ. Зоюза. 
ЭФЕМЕРИД ВАҚТИ — астрономи-
яда қўлланиладиган махсус вақт; сайёра-
ларнинг эфемеридалармни ҳисоблашда 
қўлланилади. Ернинг ўз ўқи атрофида 
айланиши нотекис бўлганлиги сабаб-
ли, ўртача суткалар ҳам нотекис кеча-
ди. Шунинг учун астрономияда Ернинг 
нотекис айланиши билан боғлиқ бўлган 
вақт қаторида, Ой ва сайёраларнинг 
ҳаракатидан аниқланадиган ва текис 
ўтадиган Э.в.дан фойдаланилади ва бу 
вақт Ньютон вақти ёки Э.в. дейилади. 
Э.в. 1950 йил фундаментал доимийли-
кларга бағишланган Париж конферен-
циясида қабул қилинди, 1960 йилдан 
бошлаб Қуёш, Ой, сайёралар ва уларнинг 
табиий йўлдошлари эфемеридалари-
ни ҳисоблашда жорий этила бошланди. 
Э.в.дан Ернинг ўз ўқи атрофида айла-
нишидан аниқланадиган дунё вақтита 
ўтиш тузатмалари (А Т) махсус астроно-
мик йилномаларда бериб борилади.