Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Пән оқытыўшысы:
 
 
Нурымбетов Б. 

---

«Тастыйықлайман» 
Химия – технология факультети деканы 
______________ Д.Турениязова 
«___» ____________ 2020 жыл 
 
 Лабораториялық жумыс №9 
Еритпениң ҳәр қыйлы рН шамаларында желатина золиниң 
турақлылығы 
Реактив ҳәм әсбап үскенелер: Желатина, этил спирти, рН-ты 
анықлайтуғын индикатор қағаз, 5 дана өлшегиш цилиндр, 50 мл-лик 5 дана 
колба, 100-мл-лик колба, 100 мл-лик 5 дана пипетка, 15 мл-лик пипетка, суў 
банясы, 50х30 см-лик қара экран. 
Тәжрийбеден алдын ҳар қыйлы рН-қа ийе болған желатина еритпесин 
таярлаймыз. Буның ушын 1 грамм қурғақ желатинаны алып үстине 100 мл 
дистилленген суў куйып, 1 саат даўамында исиниўге қалдырамыз. Соңынан 
исинген желатинасы бар колбаны суў банясында +45
0
С та желатина толық 
ерип кеткенше қыздырамыз. 
5 колбаға 15-мл ден жоқарыда таярланған желатина еритпесин қуйып 
үстине сирке кислотасы ҳәм аммиактың еритпесин төмендеги рН 
мәнислерине ийе болғанша тамшылатып қуямыз: биринши колба рН 2,5-3, 
екинши колба 3,7-4, үшинши колба рН 4,7 (желатинаның изоэлектрлик 
точкасы), төртинши колба 6,3-6,7 ҳәм бесинши колба рН-8. 
Ҳәр бир кислотаның ямаса аммиактың суўылтырылған еритпеси 
колбаға тамызылғаннан соң колбадағы еритпе жақсылап араластырылып 
индикатор қағазы жәрдеминде рН-ы өлшеп барылады. Колбадағы еритпениң 
рН-ы керекли шамаға жеткеннен соң ҳәр бир колбадағы еритпениң көлеми 20 
мл-ге дейин дистилленген суў арқалы жеткериледи (Бул ўақытта 
желатинаның концентрациясы 0,75% ти қурайды). 
Бес цилиндрдиң ҳар бирине 100 мл-ден этил спиртин қуйып, соңынан 
үстине 10 мл-ден желатинаның ҳәр қыйлы рН мәнислериндеги 

---

еритпелеринен қуямыз, жақсылап араластырып артқы жағында қара экран 
фоны бар стол үстине цилиндрлерди рН-лары өсиў тәртибинде қоямыз. 
Жоқарыдағы цилиндрлердиң ишинде ең жоқары ылайланыўшылық 
(золдиң толық бузылыўы) желатинаның еритпеси изоэлектрлик жағдайда (рН 
4,7) турған цилиндрде байқалады. Ал ҳәлсиз қышқыл ямаса ҳәлсиз силтили 
еритпелери бар цилиндрлерде, тек аз ғана ылайланыў байқалады. Күшли 
қышқыллы ямаса күшли силтили орталыққа ийе болған еритпелерде 
ылайланыў улыўма байқалмайды. 
Әдетте жоқары молекулалы бирикпелер изоэлектрик точкада ең аз 
турақлылыққа ийе болады, оларға дегидратлаўшы затлар, мысалы, спирт 
қосқанымызда олар толығы менен коагуляцияға ушырайды.