O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

Singarmanizm
Singarmanizm – so`zning tarkibida lablangan unli keying bo`g`inda ham lablangan holatda kelishi yoxud lablanmagan unli lablanmagan holatda kelishi.
M: burun elak bu (lablangan) run (lablangan)
maktab bo`yoq
uzun tuzoq
daftar alla
*** bunday holatda asosan turkiy tillar uchun xos. bahor, burnim, opa, tonna = singarmanizm emas.
*** bola so`zi o`zbek tilida bu holat buzilgan, asl turkiy tilde bala.
Assimlatsiya (o`xshashiga moyillashish)
Talaffuz vaqtida so`zlarni o`xshash tovushlarga moslashtirib aytish hodisasiga assimlatsiya deyiladi.
d-t b-p v-f z-s k-g assimlatsiya tog`ri talaffuz
savzi sabzi
batqavoq badqovoq
kitop kitob
taxsim taqsim
yus so`m yuz so`m
Assimlatsiya 2 xil asosda olib boriladi:
1.Pragressiv assimlatsiya – oldingi tovush tasirida keyingi tovush oldingiga o`xshab o`zgarishiga aytiladi.
Ketti – ketdi Ottan – otdan
2.Regressiv assimlatsiya – keying tovush tasirida oldingi tovush o`zgaradi.
Yozsin – yossin Yigitcha – yigichcha Tuzsiz – tussiz
*** ,,t” tovushi pragressivda ,,d” tovushi bilan regressivda ,,ch” tovushi bilan o`zgaradi.
Dissimlatsiya
Talaffuz vaqtida tovushlarni noo`xshashiga moslashtirib aytilishi dissimlatsiya deyiladi.
M: zarar – zaral devor – devol soldat – sollat ittifoq – intifoq
M: 1. To‘yxonaga savzi (ass: sabzi) to‘g‘ragani chiqdik. 2. Bir borakan (ass: ekan), bir yo‘g‘akan, qadim zamonda bir cholminan (a: bilan) kampir bo‘lganakan. 3. Cho‘nchagimga yusso‘m solib, ko‘chaga chiqtim. 4. Devol (diss: devor) ustida muchicha (ass: musicha) turipti.
Metateza
Talaffuz vaqtida tovushlarning o`zaro o`rnini almashtirib aytish hodisasi metateza.
Metateza To`g`ri
surpa supra
turpoq tuproq
dayro daryo
hashorat hasharot
qaynona qaynana
avara arava