O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

Nutq jarayonida ikki va undan ortiq ma’noda qo‘llaniluvchi so‘zlarga ko‘p ma’noli so‘zlar yoki polisemiya deyiladi.
Polisemiya yunoncha poli — ko‘p, semia — ma’no so‘zlaridan olingan bo‘lib, ko‘p ma’noli demakdir. Polisemiya monosemiya (yunoncha mono — bir, semia — ma’no)ga zidlanadi.
Ko‘p ma’noli so‘zlarda ma’no qanchalik ko‘p bo‘lsa ham, lekin u bir so‘z hisoblanaveradi. Shuning uchun ham ko‘p ma’noli so‘zlarda ma’nolardan biri to‘g‘ri ma’no (yoki o‘z ma’no), qolganlari esa ko‘chma ma’no bo‘ladi. Ko‘chma ma’nolar nutq tarkibida boshqa so‘z-lar bilan bog‘langanda namoyon bo‘ladi, nutq tarkibidan ajratilganda esa to‘g‘ri ma’nosi asosiy ma’no bo‘lib qoladi. Masalan, tosh so‘zi nutq qurshovidan ajratib olinsa, «qattiq jism» ma’nosini anglatadi.
Bir ma’noli so‘zlar tilimizda kam sonni tashkil qiladi va ilmiy, kasb-hunarga doir atamalarni, shuningdek, yangi paydo bo‘lgan so‘zlarni o‘z ichiga oladi. Yangi so‘zlar (neologizmlar) ham davrlar o‘tishi bilan qo‘shimcha ma’nolarni anglatadi.
Ko‘p ma’noli so‘zlarning ma’nosini bilish va undan nutq jarayonida o‘rinli foydalanish nutqning ta’sirchan, ifodali bo‘lishiga yordam beradi.
1. Tarozi pallasiga qo’ydik. 2. Yoz pallasi dam oldik. 3. Tarvuz pallasini yedi. (1,3 ko’p manoli, 2 ularga omonim)
1. Fevral etaklarida qo’y-qo’zi o’tladi. 2. Dala etagida tut bor. 3. Ko’ylak etagini bukla. (uchalasi bir biriga ko’p ma’noli)
O’zingizni sinang.
1. O’ng betiga xol qo’ygan. 2. Maqola gazeta betida chiqdi. 3. Ketmon yer betini qirdi. ( )
1. Uning sho’r ovqatida bezorman. 2. Voy sho’rim, endi nima qilaman. 3. Yarasiga sho’r paxta qo’y.()
1. O’t ishi qovurmoq. 2. Ko’chadan o’tsang qarab o’t. 3. Qalbida ishq o’ti bor. 4. Yovvoyi o’t qolmasin.
1. Do’sting uchun zahar yut. 2. U musabaqada yutdi. 3. Uy odamni yutaman deydi.
1. Ish ishtaha ochar. 2.Ming qo’ylini ishi, bir qo’ylikka tushibdi. 3. Meni boshqa ishga o’tkazing.
1. Bir dam o’zini yo’qotdi. 2. Qilich damini oftobda tobla. 3. Ot pishqirga damiga cho’chidim.