O„zbek tili va adabiyoti fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin” Fakulteti dekani

“Devonu lug„otit turk”da sochiluvchi narsalar solinadigan 
ro„zg„or buyumlarini ifodalovchi
otlar
Mahmud Koshg‗ariyning ―Devonu lug‗otit turk‖
38
asarida maishiy hayotning 
turli jabhalariga oid 300 dan ortiq leksik birliklar izohlanganligi bilan diqqatni 
tortadi. Uy-ro‗zg‗or buyumlari nomlarini ifodalovchi otlarning rang-barangligi 
ajdodlar maishiy turmush tarzining qay darajada bo‗lganligini belgilashda 
muhim omil vazifasini o‗taydi. Lug‗atdan o‗rin olgan uy-ro‗zg‗or buyumlari 
nomlarini anglatuvchi leksik guruh tarkibida ―sochiluvchan narsalar solinadigan 
ro‗zg‗or buyumlari‖ ma‘nosini bildiruvchi mikroguruh xususida mulohaza 
yuritish mazkur bitiruv malakaviy ishining maqsadidir.
―O‗zbek tilining izohli lug‗ati‖da ―Matodan tikilgan, sochiluvchan narsalar 
solib qo‗yiladigan, mato, chipta va shu kabilardan tikilgan, xaltadan katta, 
38
Маҳмуд Кошғарий. Девону луғотит турк. I – III. Т.: Фан, 1960-1963. 

---

37 
qanordan kichik ro‗zg‗or buyumi‖
39
sememasi ―taxlamoq, qalamoq‖ 
ma‘nosidagi 
qa
 
harakat fe‘liga – 
p 
affiksini qo‗shishdan yasalgan 
qap
derevati 
bilan ifodalangan: turluk chechek suchuldi, yenchu qapi achildi (II, 139). 
Lug‗atda yasamaning, shuningdek, ―mesh, sanach‖ ma‘nolarini bildirgani ham 
qayd etiladi. 
“Kichik qop”
 
ma‘nosi ―Devon‖da 
yemechuk 
leksik birligi bilan nomlangan 
(III, 55). Qopning bunday turiga aksariyat bug‗doy solingani lug‗atshunos 
tomonidan ta‘kidlangan. Bunday ma‘lumot o‗zga eski turkiy til yodnomalarida 
mavjud emas. Keltirilgan ma‘no hozirgi o‗zbek tilida 
qopchiq, qopcha
otlari 
bilan anglashiladi
40
. Hozirgi turk tilida ―karchik‖ so‗zi ―idishcha, xaltacha, 
to‗rvacha‖ kabi ma‘nolarga ega
41
.
“Kuramoq, o„ymoq” 
ma‘noli