Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

Abdullaxon II ning Buxoro xonligi taxtiga kelishi.. Abdullaxon II markazlashgan shayboniylar
davlatini tiklash maksadida amirlar va sultonlar Bilan ayovsiz kurash olib bordi.Tinimsiz urushlar natijasida
Fargona(1573), SHaxrisabz, Korash, Xisor viloyatlari (1574), Samarkand (157S), Toshkent, SHoxruxiya,
Sayram, Oxangaron (1582), Balx (1583), Badaxshon (1584), Xirot (1588), Xorazm (1595), Abdullaxon kul
ostigabirlashtirildi. U 1561-1583 yillarda otasi nomidan. 1583-1598 yillarda rasmiy xon sifatidadavlatni
boshkardi. Ammo, 1598 yilda Abdullaxon II vafotidan sung uning ugli Abdulmumin uzok muddat taxtni
boshkara olmadi.Sunggi SHayboniy \ukmdori Pirmuxdmmad P (1529-1601) xam bebosh amirlarni
buysuntira olmadi. XV asrning oxiri XVI asr Dashta Kdpchok Movarounnaxr va Xurosonda bulib uttan
ijtimoiy-siyosiy vokealar, iktisodiy madaniy axvol tugrisida kimmatli maxlumotlar beruvchi asarlar juda
kup.Bular ichida Z.M.Boburning (1483-1530) «Boburnoma» shoir va tarixchi oli ml ar dan Kamoliddin
Binoiy (1453-1512) va Muxammad Solix (1453-1535)Iaming forsiy va o'zbek tilida bi,gchlgan SHayboniy
noma asarlari, Xondamiming Xabib uBuxoro noma'lum muallifning Tovorixi nuzidi Nusratnoma. Mirzo Muxammad xaydar (1500-1556)ning
tarixi Rashiddiy AbduIIox Nasrulloxning Zubdaxo ul-Osor Xuja Kulibek Balxiyning tarixi Kipchokxoniy va
Xrfiz Tanish Buxoriy (1547-1604)ning «SHarofnomai SHoxi», «Abdullanoma» nomi bilan mashxur asarlari
aloxida axamiyatga ega.

Buxoro xonligining tashkil topishi. Buxoro xonligi 1533-yiI tashkil toptan bulib. Buxoro
xonligiga SHayboniylar sulolasidan bulgan Ubayduliaxon asos solgan Ubaydullaxon Mavoraunnaxrga
bostirib kirgan Najmi soniy boshchiligidagi eron askarlamga karshi muvaffakiyatln urush olib borgan xatto
ularni Amir Axmad boshchiligidagi kushinini xam maglubnyatga uchrattan

O`zbek davlatchiligi tarixida Buxoro xonligi davri uchta sulola hukmronlik qilgan yillarni o`z ichiga qamrab oladi. Bu Shayboniylar (1500-1601 yy.), Ashtarxoniylar (1601-1756 yy.) va mang`itiylar sulolasi (1776-1920 yy.) hukmronligi bo`lib, har bir shajaraning taxtni egallab turgan yillari tarixini o`rganish tarixshunosligimizning dolzarb vazifalaridan biridir.

Sharq tarixining ulkan tadqiqotchisi akademik V.V.Bartol’d «O`rta Osiyoning ikkinchi quruvchisi» deb baho bergan hukmdor – bu XVI asrda hukm surgan askarboshi hamda buuyk davlat arbobi, shayboniylar sulolasidan Abdullaxon II dir. Agar Muhammad Shayboniyxon O`zbekiston va o`zbek xalqi tarixida shayboniylar davlatining asoschisi, Ubaydullaxon I uning mustahkamlovchisi sifatida tanilgan bo`lsa, Abdullaxoni soniy siyosiy tarqoqlikni tugatish va markazlashgan davlatning quruvchisi bo`lib kirdi. Yoki, Ahmad Donish ta`biri bilan aytganda: «Hijriyning har uyzinchi, minginchi yillarida davlat va jamiyatni yangilovchi hukmdorlar vujudga kelib turadi. Bir minginchi hijriyning boshlarida Buxoroda yangilovchi bo`lib Abdullaxon maydonga keldi».

Bugungi kunda, yirik huquqshunos olim, professor Ziyodulla Muqimov ta`biri bilan yondoshilganda ham «U o`z hukmronlik yillari markazlashgan davlat timsolida farovonlik, Turkistonda tartib va madaniyatni ta`minlagan hakmdor sifatida shuhrat topib kelmoqda»¹.

Abdullaxon soniy zamonida tarixshunoslik sohasida ham ko`zga ko`rinarli asarlar yaratilib, bunga misol tariqasida Buxoroda yashab ijod qilgan Hasanhoji Nisoriyning «Muzakkiri ahbob» asarini («Do`stlar yodnomasi») keltirib o`tish mumkin. Bu asarda XVI asrda Movarounnahrda, shuningdek, Afg`oniston, Hindiston, Eron, Turkiya va Qoshg`arda yashab o`tgan 228 nafar shoir haqidagi ma`lumotlar jamlangan. Ular orasida o`z asarlari bilan o`zbek va tojik adabiyoti rivojiga ulkan hissa qo`shgan Bobur, Hiloliy, Majlisiy, Xoja, Shayboniy, Uvaysiy, Komron, Bayramxon, Mushfiqiy kabi yirik so`z san`atkorlari to`g`risida qimmatli ma`lumotlar bor. Abdullaxon Ikkinchiga ma`lumotlar bor. Abdullaxon Ikkinchiga bag`ishlab yozilgan bu asar Davlatshoh Samarqandiyning «Tazkirat shuaro», Alisher Navoiyning «Majolis un-nafois» asarlaridan keyin «uchinchi tazkira» hisoblanadi va XVI asrda O`rta Osiyo, Eronu Hindistondagi adabiy muhitni va adabiy hayotning boshqa masalalarini yoritishda katta ahamiyat kasb etadi.

Shayboniylar davrida tarixnavislik sohasidagi katta yutuqlardan biri, bu katta ilmiy qimmatga ega bo`lgan, xususan Muhammad Solihning «Shayboniynoma», Mirzo Muhammad Haydarning «Tarixi Rashidiy» asarlarini alohida ta`kidlab o`tish joizdir.

Albatta tarix ilmining rivojini boshqa ilm-fanlar taraqqiyotisiz tasavvur qilib bo`lmaydi. Bu davrda Movarounnahrda musavvirlik, xattotlik, musiqa san`ati, fiqh hamda ko`pgina aniq fanlar: tibbiyot, mantiq, handasa (geometriya) va ilmi hay`at (astronomiya) sohalarida ham anchagina uytuqlar qo`lga kiritildi. «Muhammad amali shabaka» (1550), Bobokalon mufti Samarqandiyning «Risola dar ilmi hisob», «Vasiyat bar chahor qism», Muhammad Husayn Minajjim Buxoriyning «Ma`rifati samti qibla» va boshqa asarlar bu davrda aniq fanlardagi uyksalishdan dalolat beradi.

Shayboniylar davrida Buxoro xonligida, tibbiyot sohasida yozilgan asarlar², ayniqsa kuchaydi. Ularda ilgari surilgan davo usullari, tashxis qo`yish, dorilar tayyorlash o`rta asr musulmon sharq tibbiyotiga xos ilg`or an`analar XVI asrda ham davom etganidan dalolatdir.

141. 
     Ko'chkinchixon davrida Movarounnahr.
     

Muhammad Shayboniyxon vafotidan so‘ng boshlangan o‘zaro toj-u taxt kurashlari hamda Eron bosqinchilariga qarshi kurash mamlakat iqtisodiy hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu hoi, o‘z navbatida, pulning qadrsizlanishiga olib kelgan. Natijada, oliy hukmdor Ko‘chkinchixon 1515- yilda navbatdagi pul isiohotim o‘tkazishga majbur bo‘lgan. 1527- yilga kelgandagina ahvolning bir maromga tushishiga erishilgan. Shayboniy Abdullaxon II o‘tkazgan pul islohoti Buxoro xonligi tarixida muhim ahamiyatga ega voqea boMgan. U ohin pul zarb etishni yoMga qo‘ygan va uning tarkibiga qiymati past bo‘lgan boshqa ma’danlai aralashtirmasligini qattiq nazorat ostiga olgan. Bu pullar xonlikning butun hududida muomalaga kirdi. Bu hoi, o‘z navbatida, hokimiyatmng yanada markazlashuviga, xazinaga katta daromad tushishiga olib keldi, savdo-sotiq yanada jonlandi.

141. 
     Abdullaxon II davrida davlat tizimi va boshqaruvi. Abdullaxon II davrida saroy devoni,
     unvon va mansablar. Абдуллахон II марказлашган шайбонийлар давлатини тиклаш максадида
     амирлар ва султонлар Билан аёвсиз кураш олиб борди.Тинимсиз урушлар натижасвда Фаргона
     (1573), Шахрисабз, Крраш, Хисор вилоятлари(1574), Самарканд (1578), Тошкент, Шохрухия,
     Сайрам, Охангарон (1582), Балх (1583), Бадахшон (1584), Хирот (1588), Хоразм (1595), Абдуллахон
     кул остига бирлаштирилди. У 1561-1583 Йилларда отаси номвдан. 1583-1598 йилларда расмийхон
     сифатида давлатни бошкарди. Аммо, 1598 йилда Абдуллахон И вафотидан с^нг унинг угли
     Абдулмумин узок муддаттахтни бошкара олмади.Сунгти Шайбоний хукмдори Пирмухаммад II
     (1529-1601) хам бебош амирларни буйсунтира олмади. XV асрнинг охири XVI аср Дашта Кипчок
     Мовароуннахр ва Хуросонда булиб утган ижтимоий-сиёсий вокеалар, иктисодий маданий ахвол
     тугрисида кимматли махлумотлар берувчи асарлар жуда куп.Булар ичида З.М.Бобурнинг (1483-1530)
     «Бобурнома» шоир ватарихчи олимлардан Камолиддин Биноий (1453-1512) ва Мухаммад Солих.
     (1453-15 35)ларнинг форсий ва узбек тилида битилган Шайбонийнома асарлари, Хондамирнинг
     Хабибуссияр Фазлуллохибн Рузбехон (1457-1530)нинг Мехмонномайи Бухоро номаълум
     муаллифнинг Товорихи нузвди Нусратнома. Мирзо Мухаммад хайдар (1500-1556)нинг тарихи
     Рашиддий Абдуллох. Насруллохнинг Зубдахо ул-Осор Хужа Кулибек Балхийнинг тарихи
     Кипчокхоний ва Хрфиз Таниш Бухорий (1547-1604)нинг«Шарофномаи Шохи», «Абдулланома»
     номи билан машхур асарлари алохдда ахамиятга эга
     

145. 
     Abdullaxon II davrida iqtisodiy hayot.
     

Parokandalikka chek qo`yish uchun markaziy hokimiyatni yana tiklash va kuchaytirish zarur edi. Bu zaruriyatni qonli umshlarsiz amalga oshirib bo`lmas edi. Ana shunday sharoitda kurash maydoniga Miyonqol hukmdori Shayboniy Iskandar Sultonning o`g`li Abdullaxon II (1534—1598) chiqdi.Iskandarxon xonadoniga Buxoro yaqinidagi Jo`ybor qishlog`ida istiqomat qiluvchi, g`oyatda katta nufuzga ega bo`lgan shayx Muhammad Islom (1493—1563)ning ixlosi baland bo`lganligi Abdullaxonga bu kurashda juda katta madad bo`ldi. Muhammad Islom va uning avlodlari o`zlarining kelib chiqishini ota tomondan Muhammad payg`ambar avlodlariga, ona tomondan esa Chingizxon va Jo`jiga ulanadilar.Aslzodalik va tasawuf tariqatidagi mayqeyiga ko`ra, Jo`ybor shayxlari somoniylar davridan boshlaboq davlat ishlarida muhim mansablarni egallab kelar edilar.1556- yili Muhammad Islomning ko`magida Abdullaxon amalda Buxoro taxtini egallaydi. Abdullaxon II avval amakisi, Balx va Badaxshon hukmdori Pirmuhammadni (1557—1561), keyin otasi Iskandarxonni (1561—1583) xon deb e'lon qilgan bo`lsa-da, amalda mamlakat hukmdori Abdullaxon II ning o`zi edi.

Abdullaxonning butun hukmronlik davri tinimsiz urushlarda kechdi. Chunonchi, 1574-yili Balxni, 1578- yili Samarqandni, 1583-yili Toshkent va Farg'onani, 1584-yili Badaxshonni, 1595yili Xorazmni zabt etdi va o`z davlati tarkibiga qo`shib oldi. Shundan keyin uning davlati sarhadlari janubda Hirotdan Mashhadgacha, shimolda Orol dengizigacha, Kaspiy dengizidan Issiqko`lgachayetdi. Butun Movarounnahr, Xorazm va Xuroson yana yagona hukmdor qo`li ostida birlashtirildi. XVI asr oxirlariga kelib Buxoro xonligi nisbatan markazlashgan ulkan davlatga aylandi.

Abdullaxon II garchand davlatni markazlashtira olgan bo`lsa-da, davlatdagi ichki nizolarga to`la barham bera olmadi. Shunday qilib, Abdullaxon II vafotidan atigi 3 yil o`tgach, bir asr davom etgan shayboniylar sulolasi hukmronligi barham topdi.Shayboniy Abdullaxon II 1598- yil fevral oyida vafot etgach, textga uning o'g'li Abdulmo'min o'tqazildi. Biroq o`sha yili— 1598yil iyul oyida Abdulmo`min fitnachilar tomonidan O`ratepa va Zomin oralig`ida o`ldirildi. Undan qolgan ikki yashar o`g`ilning xonlik huquqini hech kim tan olmadi. Buxoroning bir guruh amirlari Ibodulla Sultonning o`g`li Abdulaminni xon qilib ko`tardilar. Boshqa guruh amirlar esa Balx hokimi Abdullaxon II ning jiyani, Sulaymon Sultonning o`g`li Pirmuham-madni shayboniylarning oliy xoqoni deb e'lon qiladilar va Balxdan chaqirib olib, taxtga o`tqazadilar.

145. 
     Shayboniylar sulolasining barham topishi
     

(1601-yil, taxt uchun kurashlar, ichki nizolar, tashqi hujumlar)Eronda shoh Ismoil Safaviy hukmdorlik qilayotgan edi. 1510- yilda ikki hukmdor qo`shini to'qnashdi.Marv yaqinida bo`lgan jangda Muhammad Shayboniyxon yengildi. Eronliklar yaralangan Muhammad Shayboniyxonni qo`lga olib, 1510- yilning 12- dekabrida uni qatl etdilar.Shayboniyxon halok bo`lgach, uning o`rniga amakisi Ko`chkinchixon taxtga o`tirdi. Ko`chkinchixondan so`ng taxtga o`g`li Abu Said (1530-1533) o`tiidi. Undan keyin esa hukmdorlik Shayboniyxonning ukasi Mahmud Sultonning o`g`li Ubaydullaxon (1533—1540) qo`liga o`tdi. Ubaydullaxon poytaxtni Samarqanddan Buxoroga ko`chirtirdi. Ubaydullaxon Buxoroga otameros mulk deb qarar edi, chunki Shayboniyxon hayotligidayoq Buxoro hokimligini ukasi Mahmud Sulton Ubaydullaxonning otasiga beigan edi. Shu tariqa, shayboniylarning Movarounnahrda tashkil etgan davlati endilikda rasmiy ravishda Buxoro xonligi deb ataladigan bo`ldi. Buxoro xonligini yana ikki yilcha idora qildi. Tez orada Jaloir, Do`rmon qabila boshliqlarining ig`vosi bilan Pirmuhammadxon bilan Boqi Muhammad o`rtasidagi munosabatlar buzildi. Oxir-oqibatda Pirmuhammadxon bilan Boqi Muhammad o`rtasida 1601- yilda Samarqand yaqinidagi Bog`i Shamol mavzeyida jang bo`ladi. Jangda Pirmuhammadxon yengiladi va 80 yoshida qatl etiladi.

146. 
     Buxoro xonligi-Ashtarxoniylar sulolasi davrida. Аштархонийлар сулоласи 1601-йилда
     Бухорода хокимият тепасига келган сулола . Бу сулола 1756 йилга кадар хукм суради. Бу давлатнинг
     

маркази Бухоро шахри б^лган Тахт вориси Балх шахрида ноиблик килган Ашторхонийлар даврндан бошлаб узбек давлатчилиги тарихида мухим узгаришларо содир булади.Имомкулихон даврида мамлакатда бошбошдоклик холатига бархам берилади У мамлакат ободончилиги йу\лида хам бир канча хайрли ишларни хам амалга оширган. Аштархонийлардан б^лган Субхонкулихон илм марифат хомийси саналган У Бухорода махсус Мадраса курдириб унда тиб илмидан |?зи даре берган. Бу даврда янги ерлар узлаштирилди, суориш ишларида анчагина ишлар амалга оширилди, тангалар зарб этилди. Бухоро ва бошка шахарларда мадрасалар, маежидлар курилди. Савдо ва маданий алокалар жонланди. Охир-окибатда унинг етти йиллик хукмронлиги даврида ер эгалиги можарролари кулами шу даражага етднки, муаррихнинг ёзишича, бутун малакат ер билан яксон этилиб, ахоли дуч келган томонга кочиб кетган

148. 
     Ashtarxoniylar davlatining ijtimoiy hayoti.
     

Ashtarxoniylar davrida davlat tizimi va bosh¬qaruvi o’z tuzilishi, mohiyati jihatidan shay¬boniylar davridagidan deyarli farq qilmas edi. Davlatning ichki va tashqi siyosatiga doir masalalar rasman oliy hokimiyat boshlig’i Xon ixtiyori bilan hal qilinardi. Markaziy va mahalliy hokimiyat boshqaruvida ham shayboniylar davrida amalda bo’lgan lavozimlar saqlanib qolgan. Ashtarxoniylar davrida saroy qutlovi davlat lavozimi joriy etilib, u davlat mablag’i hisobiga amalga oshiriladigan qurilish, suv inshootlari barpo etish va obodonchilik ishlarini boshqargan. Buxoro xonligi ma’muriy jihatdan viloyatlarga, viloyatlar tumanlarga bo’linib boshqarilgan. Viloyat hokimlari xon tomonidan tayinlangan. Harbiy sohada doimiy qudratli harbiy qo’shin, markaziy harbiy qo’mondonlikning yo’qligi, qo’shinning zaonaviy qurol-yarog’lar, zambaraklar bilan ta’minlanmaganligi Buxoro xonligining harbiy jihatdan o’ta zaiflashuviga olib keldi. Ashtarxoniylar davrida yerga egalik qilishning, ilgarigi asrlarda amalda bo’lganidek mulki sultoniy, xususiy mulk, vaq fyerlari shakllari mavjud edi. Mulki sultoniy davlat yerlari hisoblanib, undan keladigan daromad xon xazinasiga kelib tushardi. Davlat yerlaridan o’sha joylarda yashagan dehqonlar foydalangan, ular yerni ishlatib, olingan hosildan xiroj solig’i to’laganlar. Xon davlat tasarrufidagi yerlarni, aholi yashaydigan qishloqlarni shahzodalarga, yirik din ulamolari va sayyidlarga suyurg’ol shaklida, harbiy qism boshliqlari, saroy amaldorlariga tanho shaklida in’om qilardi. Suyurg’ol qilingan katta yer egalari xon xazinasiga soliq to’lamas edi. Tanho shaklida in’om qilingan yerlar tanhodorning xususiy mulki bo’lmay, o’sha yerlarda ishlayotgan dehqonlardan soliq olish huquqi berilar edi. Xon ayrim shaxslarga hukmdorga ko’rsatgan alohida xizmatlari uchun ham yer-mulklar in’om etardi. Bunday mulklar soliqlardan ozod qilinardi va shu boisdan ular "Mulki xurri xolis" deb atalardi. Xususiy mulkchilik tobora kuchayib bordi. Xon tomonidan davlat yerlarini soliqqa tortmaslik sharti bilan yirik boylar va saroy amaldorlariga sotish hollari ham yuz berdi. Xususiy mulk egalari u yerlarda o’zlari ishlamas edi, yersiz dehqonlarga ijaraga berib, ularni zo’ravonlik bilan ishlatib, katta daromad olardilar. Diniy mahkamalarga mulki sultoniy hisobidan berilgan u yerlar, masjidlar, xonaqohlar, qabristonlar vaqf mulki hisoblanardi. Vaqf mulkidan ham soliq olinmas edi. Ko’chmanchi chorvador qabilalar ham katta-katta yerlarni egallab, o’troqlashib, dehqonchilik bilan shug’ullanadigan bo’ldilar. Natijada Qo’ng’irot, Mang’it, Nayman, Do’rmon va boshqa aholi yashaydigan yirik manzilgohlar vujudga keldi. Barcha mulk shakllariga xos xususiyat shunda ediki, ularda yersiz kambag’al dehqonlar ijara hisobiga mehnat qilganlar. Buxoro xonligidagi yerga egalik qilishning bunday tartibi oqibatda:

-qishloq xo’jaligidan tushadigan daromadlarning alohida shaxslar qo’lida to’planib borishiga;

-xon xazinasiga tushadigan daromadlarning kamayib davlatning kuchsizlanishiga;

-yerda ter to’kib ishlovchi, mahsulot yetishtiruvchi mehnatkash aholi moddiy ahvolining og’irlashuviga olib keldi

148. 
     Ashtarxoniylar davlatining iqtisodiy hayoti.
     

Ashtarxoniylar davrida davlat tizimi va bosh¬qaruvi o’z tuzilishi, mohiyati jihatidan shay¬boniylar davridagidan deyarli farq qilmas edi. Davlatning ichki va tashqi siyosatiga doir masalalar rasman oliy hokimiyat boshlig’i Xon ixtiyori bilan hal qilinardi. Markaziy va mahalliy hokimiyat boshqaruvida ham shayboniylar davrida amalda bo’lgan lavozimlar saqlanib qolgan. Ashtarxoniylar davrida saroy qutlovi davlat lavozimi joriy etilib, u davlat mablag’i hisobiga amalga oshiriladigan qurilish, suv inshootlari barpo etish va obodonchilik ishlarini boshqargan. Buxoro xonligi ma’muriy jihatdan viloyatlarga, viloyatlar tumanlarga bo’linib boshqarilgan. Viloyat hokimlari xon tomonidan tayinlangan. Harbiy sohada doimiy qudratli harbiy qo’shin, markaziy harbiy qo’mondonlikning yo’qligi, qo’shinning zaonaviy qurol-yarog’lar, zambaraklar bilan ta’minlanmaganligi Buxoro xonligining harbiy jihatdan o’ta zaiflashuviga olib keldi. Ashtarxoniylar davrida yerga egalik qilishning, ilgarigi asrlarda amalda bo’lganidek mulki sultoniy, xususiy mulk, vaq fyerlari shakllari mavjud edi. Mulki sultoniy davlat yerlari hisoblanib, undan keladigan daromad xon xazinasiga kelib tushardi. Davlat yerlaridan o’sha joylarda yashagan dehqonlar foydalangan, ular yerni ishlatib, olingan hosildan xiroj solig’i to’laganlar. Xon davlat tasarrufidagi yerlarni, aholi yashaydigan qishloqlarni shahzodalarga, yirik din ulamolari va sayyidlarga suyurg’ol shaklida, harbiy qism boshliqlari, saroy amaldorlariga tanho shaklida in’om qilardi. Suyurg’ol qilingan katta yer egalari xon xazinasiga soliq to’lamas edi. Tanho shaklida in’om qilingan yerlar tanhodorning xususiy mulki bo’lmay, o’sha yerlarda ishlayotgan dehqonlardan soliq olish huquqi berilar edi. Xon ayrim shaxslarga hukmdorga ko’rsatgan alohida xizmatlari uchun ham yer-mulklar in’om etardi. Bunday mulklar soliqlardan ozod qilinardi va shu boisdan ular "Mulki xurri xolis" deb atalardi. Xususiy mulkchilik tobora kuchayib bordi. Xon tomonidan davlat yerlarini soliqqa tortmaslik sharti bilan yirik boylar va saroy amaldorlariga sotish hollari ham yuz berdi. Xususiy mulk egalari u yerlarda o’zlari ishlamas edi, yersiz dehqonlarga ijaraga berib, ularni zo’ravonlik bilan ishlatib, katta daromad olardilar. Diniy mahkamalarga mulki sultoniy hisobidan berilgan u yerlar, masjidlar, xonaqohlar, qabristonlar vaqf mulki hisoblanardi. Vaqf mulkidan ham soliq olinmas edi. Ko’chmanchi chorvador qabilalar ham katta-katta yerlarni egallab, o’troqlashib, dehqonchilik bilan shug’ullanadigan bo’ldilar. Natijada Qo’ng’irot, Mang’it, Nayman, Do’rmon va boshqa aholi yashaydigan yirik manzilgohlar vujudga keldi. Barcha mulk shakllariga xos xususiyat shunda ediki, ularda yersiz kambag’al dehqonlar ijara hisobiga mehnat qilganlar. Buxoro xonligidagi yerga egalik qilishning bunday tartibi oqibatda:

-qishloq xo’jaligidan tushadigan daromadlarning alohida shaxslar qo’lida to’planib borishiga;

-xon xazinasiga tushadigan daromadlarning kamayib davlatning kuchsizlanishiga;