|
Me’dada ovqat hazm bo'lishi.Xiliga qarab, ovqat me’dada 3 soatdan 10 soatgacha turadi. Me’dada suyuq ovqat qisqa vaqt, quyuq va yog'liq ovqatlar uzoq vaqt turib qoladi. Shu vaqt ichida me’da devori muskullari qisqarishi natijasida ovqat maydalanib, bir-biri bilan aralashadi va bo'tqa holiga keladi. Mexanik o'zgarishdan tashqari, ovqat me’da shirasi ta’sirida o'zgarishlarga ham uchraydi. Bu shira me’da shiliq pardasidagi bezlarda aylanib chiqadi. Me’da shirasi rangsiz suyuqlik bo'lib, tarkibida fermentlar, shilimshiq modda va xlorid kislota (0,5%) bo'ladi. Me’da shirasi fermentlariga: oqsillarni parchalaydigan pepsin, yog'larga ta’sir etadigan lipaza va sutni ivitadigan ximozin fermentlari kiradi. Pepsin ta’sirida murakkab oqsillar pepton va alьbumozalarga parchalanadi. Lipaza me’dada faqat emulьsiya holatidagi sutyog'ini glitserin va yog' kislotalariga parchalaydi. Boshqa xil yog'larga ta’sir qilmaydi. Ximozin, I.P. Pavlov ayttanidek, faqat yosh bolalarning me’da shirasida bo'ladi va sutni ivitib, keyinchalik hazm bo'lishiga yordam beradi. Katta odamlarda sut pepsin ta’sirida iviydi. Ularning me’da shirasida ximozin bo'lmaydi.
Ovqat tarkibida uglevodlar me’da shirasi ta’sirida parchalanmaydi, lekin 15- 20 minut davomida, ovqat luqmasi kislota bilan shimilguncha, uglevodlarni so'lakdagi fermentlar parchalaydi. Shunday qilib, me’dada kraxmalning parchalanishi davom etadi.
Me’da shirasi tarkibidagi xlorid kislota ovqat hazm qilishda va ovqat bo'tqasining me’dadan o'n ikki barmoq ichakka o'tishida katta rolьo'ynaydi. Xlorid kislota ta’sirida pepsin va boshqa fermentlar aktivlashadi, me’daga tushgan bakteriyalar nobud bo'ladi. Me’da shirasining tarkibi va miqdori ovqatning xiliga qarab o'zgaradi. Masalan, go'sht yeganda shirada xlorid kislota ko'proq, non yeganda va sut ichganda kamroq bo'lishi, non yeganda shirada fermentlar ko'proq bo'lib, sut ichganda kamayshi Pavlov laboratoriyasida itlarning me’da shirasini tekshirish yo'li bilan aniqlangan.
Me’da shirasida fermentlardan tashqari, shilishiq modda ham bo'ladi. Bu modda me’daning shiliq pardasini xlorid kislota ta’siridan saqlaydi va xlorid kislota miqdorini kamaytiradi. Me’dada ovqat hazm bo'lishi va shira ishlanib chiqishi asosan nerv sistemasi tomonidan boshqariladi. Me’da shirasi faqat ovqat hazm qilish vaqtida ishlanib chiqadi. Bu protsess ko'rish, hid bilish organlari va og'iz bo'shlig'i shiliq pardasidagi sezuvchinerv uchlari ta’sirlanishiga bog'liq. Bundan tashqari, me’da shirasi ishlashida, me’da devoriga mexanik ta’sir etuvchi ovqatning tarkibi hamkatta rolь o'ynaydi. Odam ovqatni ko'rganda yoki hidini sezganda me’da shirasi chiqa boshlab, ovqat chaynalganda shira chiqishi davom etadi. Ovqat bo'tqa holiga kelguncha shira ishlanib turadi. Chunki me’da devoridagi retseptorlarga ovqat mexanik ta’sir ko'rsatadi. Bo'tqa hosil bo'lib, mexanik ta’sirot yo'qolgandan keyin ovqat so'rilganda qonga o'tgan va me’daning nerv sistemasi bilan bezlarini qo'zg'ovchi moddalar ta’sirida shira ishlanib chiqishi davom etadi. Me’dada oziq moddalar qon va limfaga kam so'riladi, yog'lar va sut butunlay so'rilmaydi. Ovqat va uglevodlarning parchalanish mahsulotlari va tuzlar esa kam so'riladi. Me’dada, asosan, spirtli ichimliklar va ba’zi dorilar, masalan, yod, strixnin va boshqalar yaxshi so'riladi. Me’dada o'zaro aralashib bo'tqa holiga va kimyoviy o'zgarishlarga uchragan ovqat me’da devoridagi mahsulotlarning ritmik qisqarishi natijasida bo'linib-bo'linib o'n ikki barmoq ichakka o'ta boshlaydi. Bu pilorus sifinkterining vaqtida bo'shashib turishiga bog'liq. Kislotali reaktsiyaga ega ovqat bo'tqasining bir qismi o'n ikki barmoq ichakka o'tgandan keyin xlorid kislota ichak devoridagi retseptorlarga ta’sir etadi, natijada pilorus sfinkteri ochiladi.
Bunga pilorusning yopilish refleksi deyiladi: xlorid kislota me’da osti bezi shirasi va o't-safro ta’sirida neytrallanadi va pilorus sfinkteri ochiladi. Sfinkterning vaqtida ochilib turishi murakkab reflektor akt bo'lib, ingichka ichakda ovqat shiralari bilan yaxshi aralashib hazm bo'lishiga yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
