Отабаева Айгул топишмоклар lotin

belgi semantik modelidagi so‘z birikmalarida ifodalanadi. Masalan: G‘it-g‘it deydi, 

ishlaydi, yerga kukun tashlaydi. – Arra (o‘zb.t., 124-bet); O‘zi katta, dumi kalta. –

Tuya (o‘zb.t.,55- bet). 

 Birinchi  topishmoqda    ish  quroli  sifatida  arraning  harakat-holatiga  ishora 

qilinadi.  Natijada,  arra  +  g‘it-g‘it  deydi,  ishlaydi;    kukun  tashlaydi    semantik 

                                           

12

 Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. Тошкент, “Ўқитувчи”- 1995.-Б.19. 

---

 

16

modelidagi  so‘z  birikmalari  orqali  ifodalanadi.  Ikkinchi  topishmoqda  e’tibor 

tuyaning kattaligiga, dumining esa kaltaligiga qaratiladi.  

Bu  topishmoqning  semantik  modeli    tuya  +  o‘zi  katta;  dumi  kalta  so‘z 

birikmalarida o‘z aksini topadi.  

Xalq topishmoqlarida ham relyativ munosabatni ifodalovchi so‘z birikmalari 

bir qancha semantik modellarga ega: 

1.  Harakat  +  uning  yuzaga  chiqish  o‘rni:  Ketaveradi,  ketaveradi,  tog‘day 

joyni buzib keladi. – Omoch (o‘zb.t.,126-bet); Miltiq otdim, Zarafshon ketdi. – Muz 

(o‘zb.t.,28-bet). Birinchi topishmoqning semantik modeli  ketaveradi, ketaveradi + 

tog‘day  joyni  buzib  keladi  shaklida,  keyingi  topishmoqda  esa    miltiq  otdim  + 

Zarafshon ketdi holatida namoyon bo‘ladi.