Отабаева Айгул топишмоклар lotin

a).  predmet:  Chelakcha, chelakcha ichida baliqcha. – Og‘iz, til (o‘zb.t.,37-

bet); Quduq qazdim betuproq. – Qoziq o‘rni (o‘zb.t.,140-bet); 

b).  belgi:      O‘zi  ko‘m-ko‘k,  yuzi  qip-qizil.  –Olma  (o‘zb.t.,  89-bet);  Qizil 

buzog‘imni og‘ildan haydasam, chiqmaydi. – Til (o‘zb. t., 38-bet); 

v). ko‘rsatish: U yoqqa boradi, bu yoqqa boradi, bo‘z to‘qiydi. – O‘rgimchak 

(o‘zb.t.,83-bet);  U  yog‘i  tog‘,  bu  yog‘i  tog‘,  o‘rtasida  sarig‘  yog‘.–  Yong‘oq 

(o‘zb.t.,87-bet); 

g).    miqdor: O‘zi bitta, qulog‘i to‘rtta. – Qozon, to‘rt qulog‘i (o‘zb. t., 147-

bet); Biznikida bitta kishi, og‘zida qirqta tishi. – Jun tarog‘i  (o‘zb. t., 120-bet); 

 d).    o‘lchov:  Bo‘yi bir qarich, soqoli ikki qarich. –  Makkajo‘xori (o‘zb. t., 

99-bet); Bir qarichcha bo‘yi bor, ola-chipor to‘ni bor. – Zig‘ir ( o‘zb. t., 102-bet).  

     Xalq topishmoqlarida subyektning shakliy va mazmuniy  munosabati   

M.  Saparniyozova

11

  tomonidan  atroflicha  tadqiq  qilinganligi  uchun    bu  tur 

haqida to‘xtalib o‘tishni  lozim  topmadik. 

Yuqoridagi  morfologik  ma’nolarning  har  qaysisi   yana  o‘z  ichida  kichik  

ma’nolarga    bo‘linadi.    Masalan,    belgi    ma’nosi  –  xil-xususiyat,    ta’m-maza,  

rang-tus  va  boshqa  ma’nolarni   o‘z  ichiga  oladi. 

                                           

11

 Сапарниёзова М. Ўзбек халқ топишмоқларининг синтактик-семантик хусусиятлари //Номз. дисс.-Т. 2006.-

Б.47. 

---

 

15

     Demak,  predmetlar,  ularning  muhim  belgilari,  bog‘lanishi  va  o‘zaro 

aloqasi  xalq  topishmoqlarida  aniq  ko‘rinadi.  Bunda  mazmun  belgiga  uning 

xususiyatlaridan biri ekanligi bilan taalluqlidir.       

 Xalq  topishmoqlarining  tuzilishida    mazmuniy  birliklarning  ketma-ket 

munosabati  mazmuniy  sintagmatik  munosabatni  hosil  qiladi.      Masalan,  narsa 

(predmet) va uning belgisi (ta’mi, mazasi, xususiyati, rangi, miqdori va boshqalar) 

o‘rtasidagi munosabat, harakat va uning belgisi (tarzi, sababi, o‘rni, payti va shu 

kabilar)  o‘rtasidagi  umumiy  munosabat,  harakat  va  uning  subyekti  o‘rtasidagi 

munosabat, harakat va uning obyekti o‘rtasidagi munosabat va boshqalar.

12