Отабаева Айгул топишмоклар lotin


 Topishmoqlarda semantik struktura tushunchasi



Download 0,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/44
Sana21.06.2021
Hajmi0,55 Mb.
#72546
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   44
Bog'liq
ona tili darslarining samaradorligini oshirishda topishmoqlarning orni

1.2. Topishmoqlarda semantik struktura tushunchasi 

 

Tilning  sistemali  xususiyatini  tilshunoslik  tarixida  birinchi  bo‘lib  taniqli 

nemis olimi V.fon Gumboldt ochib bergan

9



Bu  masalani  chuqurroq  va  to‘laroq  yoritilishida  shvetsariyalik  olim  F.  de 

Sossyurning xizmati kattadir.  

Sistemaning  umumiy  nazariyasi  ustida  ish  olib  borayotgan  olimlarning 

fikricha,  sistema  “bir-biri  bilan  bog‘langan  elementlar  majmui”,  “elementlarning 

har  qanday  yig‘indisi  va  ular  orasidagi  munosabat”,  “tarkibiy  qismlarga  bo‘lina 

oladigan va struktura deb atalmish elementlar orasidagi bog‘lanish sxemasiga ega 

bo‘lgan murakkab butunlik”dir.  

Darhaqiqat, til birliklari voqealanish belgisiga ko‘ra ham, ontologik tabiatiga 

ko‘ra ham sistemadir. 

 Sistemaning muhim belgilari:  

1) tarkibiy qismlarga bo‘linish;  

                                           

9

 Гумбольдт фон В. О сравнительном изучении языков применительно к различным эпохам их развития. М.-



1964. - Стр. 73-85. 


 

13

2)  tarkibiy  qismlarning  butun  tarkibidagi  o‘zaro  va  butun  bilan  bo‘lak,  tur 



bilan jins o‘rtasidagi shartlangan munosabatning bo‘lishi; 

 3)  ko‘pincha  butunning  tarkibiy  qismlarida  mavjud  bo‘lmagan  yangi  sifatga 

ega bo‘lishidir. 

 Sistema  qurilma  ekan,  u  albatta  tuzilishga  ega  bo‘ladi.  Sistemani  tashkil 

etgan elementlarning ichki aloqasi strukturani tashkil etadi. 

 Bundan anglashiladiki, sistema va struktura tushunchalari bir-biri bilan uzviy 

aloqador  tushunchalardir.  Sistemasiz  strukturaning,  strukturasiz  sistemaning 

bo‘lishi  mumkin  emas.  Sistema  atamasi  ichki  tuzilish  birliklarining  o‘zaro 

munosabati  asosida  vujudga  kelgan  butunlikni  ifodalasa,  struktura  atamasi 

butunlikning ichki tuzilishini ontologik tabiatini ifodalaydi.  

A.Nurmonov lisoniy birlik belgilarini quyidagi guruhlarga bo‘ladi: 

1) sistema hosil qiluvchi belgilar; 

2) sistemada hosil bo‘luvchi belgilar; 

3) sistemaga betaraf belgilar

10

.  


Bu  talqinga  ko‘ra,  sistema  tarkibidagi  elementning  sistemaga  bog‘liq 

bo‘lmagan,  sistemaga  kirgunga  qadar  ham  unda    mavjud  bo‘lgan  xususiyati 

sistema hosil qiluvchi belgisi hisoblanadi.        

Sistemadan  tashqari  alohida  olingan  elementning  xususiyati  sistemada  hosil 

bo‘luvchi  belgi  sanaladi.  Sistema  nuqtai  nazaridan  unchalik  qimmatga  ega 

bo‘lmagan belgilar sistemaga betaraf belgilar hisoblanadi.     



Agens  (harakatni  yuzaga  chiqaruvchi):  Oqsoq  jo‘ja  er  qazir.  -  Tomchi 

(o‘zb.t.,22-bet);  Novcha  yigit  tom  teshar.--Yomg‘ir(o‘zb.t.,  21-bet);  Ohurda  ola 

buzoq  o‘ynaydi.–  Ko‘z  (o‘zb.t.,  34-bet).  Ushbu  topishmoqlarda    berilgan  jo‘ja, 

yigit, buzoq so‘zlari  er qazir, tom teshar, o‘ynaydi  kabi harakat-holatlarni yuzaga 

chiqarib,  javobdagi  narsaning  bevosita  harakat-holatga  bog‘liq  ekanligini 

ko‘rsatadi.  

                                           

10

  Нурмонов  А.  ва  бошқалар.  Ўзбек  тилининг  назарий  грамматикаси.  Морфология.  Т.,  “Янги  аср  авлоди”.-



2001.-Б.18.  


 

14


Download 0,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish