O’simliklar fiziologiyasi

Nutasiya harakatlari
.
Tabiatda boshqa o’simliklarning tanasiga o’ralib yoki chirmashib o’suvchi 
o’tchil o’simliklar mavjud. Bunday harakatga 
nutasion harakat
deyiladi. Bu gruppaga kiruvchi 
o’simlikning o’sish nuqtalaridagi doiraviy harakat, poyaning ichki va tashqi tomonlarining bir meyorda 
o’smaganligi natijasida sodir bo’ladi. Ayniqsa, doiraviy nutasiya chirmashib o’suvchi o’simliklarning 
(pechak o’tlar, zarpechak, lianalar va boshqalar) poyalarida yaxshi kuzatiladi. Bu o’simliklarning bir 
marta aylanish uzunligi 2 dan to 12 soatgacha davom etishi mumkin. Ko’pchilik lianalar chapga, ya’ni 
o’sish nuqtalari soat strelkasiga qarama-qarshi o’sadi. Boshqa gruppalari esa ungga – soat strelkasining 
yo’nalishi boyicha o’ralib o’sadi. Nutasion harakat qiluvchi o’simliklarning ko’pchiligi yorug’lik 
energiyasidan samaradorlik bilan foydalanadilar. Chunki bu harakat natijasida ular boshqa eng baland 
o’simliklarning tanasiga chirmashib, eng yuqori qismigacha ko’tariladi. 
Fitogormonlar va
ularning turlari. 
O’simlik gormonlari yoki 
fitogormonlar
– o’simlik tanasida 
juda oz miqdorda (10
-13
–10
-5 
mol/l) hosil bo’ladigan faol moddalar bo’lib, fiziologik jarayonlarning 
boshqarilishida ishtirok etadi. Bu moddalar yordamida hujayralar, to’qimalar va organlar o’rtasidagi 
o’zaro aloqa amalga oshadi, hamda o’simliklarning o’sish jarayoni tartibga solinadi.
 
Fitogormonlar haqidagi ta’limot XX asrning 30-yillarida N.G.Xolodniy va V.V. Vent tomonidan 
yaratilgan. Ular o’simliklarning o’sishining gormonal nazariyasini taklif etdilar. 
Keyingi yillarda auksinlar, gibberellinlar, sitokininlar, abssizinlar, etilen va boshqalar mavjudligi 
aniqlandi. 
Fitogormonlarni 1983 yilda Boysen-Yensen va 1963 yilda E.Sinnot 
«O’stiruvchi moddalar»
deb 
atashni taklif etadi. Keyingi yillarda ular ko’proq «O’simlik gormonlari», «fitogormonlar» deb yuritila 
boshlandi. 
Bu birikmalar o’simliklarning Yosh barglarida, poya va ildizlarning o’suvchi qismlarida hosil 
bo’ladi va keyin o’sish jarayonlari faol joylarga ko’chiriladi. Ular o’z ta’sirlarini juda oz miqdorda ham 
amalga oshiradi. Ya’ni o’simlik tanasidagi bir qancha reaksiyalarda ishtirok etadi va ularni boshqaradi.