O`rta ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

S I Y O S I Y   R E J I M  
T a ` m i n l a y d i  
A n i q l a y d i  
Siyosiy hokimiyatning barqarorligi 
Fuqarolarning boshqaruvchanligi, siyosiy 
munosabatlarning hokimiyat  
 uchun maqbul dinamikasi va yo`nalishi 
Manfaatlarni ro`yobga chiqarish, 
siyosatda hukmron elitaning 
maqsadlariga erishishi 
Ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning 
intensivligi va taraqqiyoti  
darajasi bilan 
Hukmron elitaning strukturasi bilan 
Byurokratiya (mansabdorlar apparati) 
bilan munosabatlarining holati bilan 
Legitimlikning jamiyatdagi  
ustuvorligi bilan 
Jamiyatdagi hukmron siyosiy ong va xulq-
atvorning, ijtimoiy-siyosiy an`analarning 
rivojlanganligi bilan 

 
81 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S I Y O S I Y   T A R T I B O T L A R N I N G   K L A S S I F I K A T S I Y A S I  
Demokratik 
Asosiy turlari 
Antidemokratik 
Totalitar 
Avtoritar 
Klassifikatsion asoslari 
Siyosiy partiyalarning mavjudligiga, ularning 
ichki tuzilishi va partiya tizimidagi o`zaro 
munosabatlar prinsiplari 
Fuqarolarning siyosatga va ijtimoiy 
jarayonlarni boshqarishga jalb qilinganlik 
darajasi va xarakteri 
Boshqaruv va o`z-o`zini boshqarishning 
nisbati, mahalliy hokimiyat organlarining 
siyosiy jarayonlardagi roli 
Hokimiyat organlari ishida oshkoralik 
darajasi, ularni ijtimoiy fikr tomonidan 
nazorat qilish va ta`sir etish uchun  
ochiqligi 
Jamiyatning siyosiy hayotida armiya, 
politsiya, maxsus xizmatning  
o`rni va roli 
Davlat faoliyatini fuqarolik jamiyati tomonidan 
nazorat qilish,turli xil manfaatlarni ifodalash  
va ro`yobga chiqarish 
Qonunchilik, ijroiya, sud hokimiyatining 
bo`linish darajasi 
Davlat organlarini shakllantirish usuli, 
siyosiy liderlar va hukmron guruhlarni 
tanlash muolajasi 
Jamiyatda shaxsning mavqei, uning huquq 
va erkinliklarining ahvoli. 
Muxolifat bilan munosobatlar  
xarakteri, ziddiyatli vazifalarni hal etish 
usullari 

 
82 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
H O Z I R G I   Z A M O N   S I Y O S I Y   K O N T S E P T S I Y A L A R I   V A   N A Z A R I Y A -
L A R I N I N G   K L A S S I F I K A T S I Y A S I   ( T U R K U M L A S H T I R I L I S H I )  
Tadqiq etilayotgan siyosat 
ob`ektlarining darajasi 
Siyosiy-g`oyaviy  
yo`nalish 
Tadqiqot predmeti va  
ob`ektining o`ziga xosligi 
Umumbashariy yoki xalqaro tartib 
konsepsiyasi 
Liberal 
Siyosiy- huquqiy 
Konservativ 
Ijtimoiy 
Sotsial- islohotchi 
Psixologik (ruhiy) 
Marksistik 
Empirik (hissiy) 
Anarxistik 
Ijtimoiy daraja  
konsepsiyasi 
Jamiyatning siyosiy sohasi va 
siyosiy taraqqiyot konsepsiyasi 
Jamiyat siyosiy tizimiga 
bo`ysunovchi muhim tizimlar 
konsepsiyasi 
Alohida yoki xususiy siyosiy 
hodisalar konsepsiyasi 
Pozitivizm 
O.Kont, G.Spenser 
Bixeviorizm  
E.Torndayk, T.Uolles, K.Lippman 
Progmatizm 
Ch.Pirs 
G`arb siyosiy  
fanlarining falsafiy ijtimoiy 
asoslari 
Klassifikatsiya (turkumlashtirish) uchun asoslar 

 
83 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Asosiy qoidalar 
Asosiy siyosiy maqsadlar 
Alohida individ jamiyat va uning  
institutlariga qaraganda har qanday  
jamoalashgan huquq va manfaatlardan 
muhimroqdir 
Har bir kishining boshqa kishilardan farqi va 
o`ziga xosligi shak-shubhasiz va birinchi darajali, 
aloqalar va o`xshashlik esa shartli va ikkinchi 
darajali 
Barcha qonunlar va qadriyatlarni insonning o`zi 
yaratadi 
Inson o`z erki oldida individual tarzda 
 ozod va mas`uldir 
Parlament tuzumi va an`anaviy parlament  
muolaja (prosedura)lariga moyillik 
Davlatning iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalarini  
o`sib borishiga noxush munosabat 
Hokimiyat bo`linishining zarurati, siyosiy 
ko`pfikrlilik va qonun ustuvorligi 
Fuqarolarning asosiy erkinlik va siyosiy  
huquqlarini ta`minlash, inson shaxsining qadr-
qimmatini hurmat qilish 
Muhim siyosiy muammolarni hal etishda 
kompromiss, konsensusga erishuv 
Elitarizm demokratiyasi mohiyatining asoslanishi, 
elitalar raqobatining zaruriyati 
 
Plebeylik demokratiyasi amaliyotining kengayib borishi, 
qonunlarning umumxalq tomonidan muhokama qilinishi, 
mahalliy o`z-o`zini boshqarishning mustahkamlanishi 
Shaxs erkinligini va individning boshqa fuqarolik va siyosiy huquqlarini hamda davlat faoliyati 
sohasini cheklashni e`lon qiluvchi ta`limot va ijtimoiy-siyosiy oqim 
L I B E R A L I Z M  

 
84 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
I N G L I Z   L I B E R A L I Z M I  
Asosiy vakillari 
O`ziga xos xususiyatlari 
Jon Lokk 
(1632-1704) 
 
 
Ieremiya Bentam 
(1784-1832) 
Jon Styuart  
Mill 
(1806-1873) 
Xususiy mulkning xayriyalik rolini himoya qilish va 
rag`batlantirish 
 
Individ faolligi mavzusini rivojlantirish. 
Kishilar hayot faoliyatinig xususiy sohalari dahlsizligini  
asoslash 
 
Jamiyat siyosiy hayotini rivojlantirish 

 
85 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
F R A N S U Z   L I B E R A L I Z M I  
Asosiy vakillari 
Benjamen  
Konstan  
(1767-1830) 
Per Ruaye- 
Kollar 
Tavsifiy jihatlari 
Hammaning qonun oldida tengligini asoslash 
Antifeodal g`oyaning ishlab chiqilishi 
Individ erkinliklarini himoya qilish 
Shaxsiy erkinlik, mustaqil 
bo`lish huquqi 
Davlat boshqaruviga ta`sir 
qilish huquqi 

 
86 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
N E M I S   L I B E R A L I Z M I  
Rivojlanish bosqichlari va mazmuni 
Ko`zga ko`ringan  
vakillari 
Fridrix Dolman 
Robertfon Mol 
Karl Rottek 
Yulius Frebel 
Valgelmfon  
Gumboldt 
Lorenu Shteyn 
 
 
Ilk liberalizm vujudga  
kelishi va tasdiqlanish  
davrlari 
1-bosqich (XIX 
asrning dastlabki o`n 
yilliklari) 
 
 
G`oyaviy-nazariy etuklik, 
 uyushganlik va keng qamrovlilik  
davri 
2-bosqich. 1848-1849 yil 
inqilobi arafasida 
“Konsti
tutsion 
hara-
kat” 
ustun-
ligi 
 
O`rta burjua 
qatlamida 
ijtimoiy 
tayanchni 
topishga 
urinish 
German davlati uchun 
zarur deb hisoblangan 
siyosiy-huquqiy 
tartiblarning turli 
modellarini taklif  
etish va ishlab  
chiqish 
 
Davr irodasini 
hisobga oladigan, 
sog`lom fikrli 
monarxlarga 
tayanish 

 
87 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Davlat va ijtimoiy hayotning tarixan tarkib topgan shakllarini, ayniqsa uning oilada mujassamlashgan 
ustun qadriyatlarini, millatni, dinni, mulkni saqlashga va mustahkamlashga yo`naltirilgan  
g`oyaviy-siyosiy ta`limot va oqim 
А с о с и й   A s o s i y   q o i d a l a r  
A s o s i y   s i y o s i y   g ` o y a l a r  
Jamiyat bu – ildizlari uzoq tarixga borib  
yetadigan axloq, urf-odatlar,  
an`analar, institutlar tizimidir 
Har qanday nazariy sxemadan ko`ra amaldagi  
institut ma`qulroq 
Davlat avtoritetiga yo`nalganlik 
Inson tabiatini baholashda pessimizm, inson aqliga 
munosabatda spektitsizm 
Kishilar o`rtasida ijtimoiy tenglik imkoniyatiga 
ishonchsizlik 
Xususiy mulk-shaxsiy erkinlik va ijtimoiy tartibning 
kafolatidir 
Individning ijtimoiy turmushini  
belgilovchi, an`analar, g`oyalar 
Milliy ulug`lik g`oyasi 
Siyosiy raqobat va  
ijtimoiy tengsizlik g`oyasi 
Jamiyat hayotiga faol siyosiy faol 
aralashuvdan voz kechish ғoyasi 
Parlamentizmga va hokimiyatning 
saylanadigan institutlariga  
moyillik. 
K O N S E R V A T I Z M  

 
88 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Individning 
cheklanmagan 
erkinlik g`oyalariga 
sodiqlik 
Bozor kapitalizmiga, ma`lum 
ma`noda feodalizmga xos bo`lgan 
axloqiy an`analarga rioya etish va 
ijtimoiy ustunlarni saqlab qolish 
zaruriyatiga tayanish 
An`anaviylik 
Libertorizm 
F.Xayek, J.Rouls 
E.Berk, J.de Mestr, 
L.de Bonald 
Neokonservatizm 
Klassik konservatizm va liberalizm 
g`oyalarini mujassamlashtiruvchi 
(ideologiya) mafkura 
Asosiy g`oyalar 
Shaxsning bosh huquqi – xususiy mulkka ega bo`lish va uni erkin tasarruf etish huquqi 
Faqat bozor munosabatlarigina jamiyat va insonni real taraqqiyotga olib boradi 
Erkin va tenglik bir-biri bilan chiqisha olmaydi 
Klassik demokratiya amalga oshmaydigan va zararli, elita hokimiyatini va 
demokratiyani birlashtirish zarur 
Insonning tarixan ijtimoiy va siyosiy 
faolligi, siyosatning va ijtimoiy 
munosabatlarning demokratlash-
tirilishi, ijtimoiy tarakkiyot g`oyalariga 
asoslangan. 
Neokonservatizm 
I. Kriston,  
N. Gleyzer, J. Uill 
K O N S E R V A T I Z M N I N G   K L A S S I F I K A T S I Y A S I  

 
89 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Siyosiy hokimiyat xalqning minimal ishtirokida (konkret) aniq shaxs (oila, siyosiy partiya, ijtimoiy sinf) 
tomonidan amalga oshiriladigan siyosiy tartibot. 
A V T O R I T A R I Z M  
Tavsifiy jihatlari 
Totalitarizmdan farqlari 
Hokimiyatning siyosiy yetakchi, muayyan guruh  
qo`lida to`planishi 
Davlat ixtiyorida faqatgina jamiyat hayotining muhim 
va hal etuvchi rejalari bo`lishi 
Ayrim fuqarolarning, ijtimoiy-siyosiy  
tashkilotlarning siyosiy huquqlarini va siyosiy xulqini 
cheklash va qat`iy belgilash 
Yirik qatag`on apparatining mavjud emasligi 
Davlat ta`qiqlamagan barcha narsa fuqarolar uchun 
ruxsat etiladi 
Demokratiyaning ayrim elementlarining mavjudligi 
(saylov, parlament kurashi) 
Aniq ishlab chiqilgan yagona mafkuraning majburiy 
emasligi 
Jamiyatga davlat ta`siri ko`rsatilishi xarakterining, 
ijtimoiy jarayonlarni total tartibga solishning  
mavjud emasligi. 
Fuqarolarning mustaqilligi va tashabbusini rag`batlantirish, 
xususiy hayotga aralashuvdan voz kechish 
Kuch va manfaatlarni chegaralash, hattoki 
qutblashtirishga yo`l berish 
Siyosiy hokimiyatning bosh argumenti – kuch emas, 
balki avtoritet 
Iqtisodiyotga nisbatan siyosiy tizimning katta 
avtonomiyasi, uning markazlashgan, ham bozor 
ko`rinishini hisobga olish. 
“Davlat – bu men” Lyudovik XIV 

 
90 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Har bir inson va butun jamiyat hayotining turli tomonlari ustidan mutlaq (total) nazorat  
o`rnatishga intiluvchi siyosiy rejim (tartibot). 
T O T A L I T A R I Z M  
Paydo bo`lishining sabablari 
Shakllanish shartlari 
O`rnatilish asoslari 
Inqilob 
Harbiy mag`lubiyat 
Ichki ziddiyatlar 
Tashqaridan keltirish 
Ijtimoiy strukturani kes¬kin 
sindirish, turli ijtimo¬iy 
guruhlarni shakllantirish 
Siyosiy hokimiyatning  
inqirozi 
Fuqarolik jamiyatning 
yemirilishi 
Ijtimoiy ongning  
deformatsiyasi (buzilishi) 
Zamonaviy ommaviy axborot 
vositalarining paydo bo`lishi va 
ular iste`molchilarining 
shakllanishi 
Ijtimoiy-siyosiy va sotsial 
jarayonlarga qudratli ta`sir etish 
richaglari - ommaviy siyosiy 
partiyalarning vujudga kelishi 
Jamiyatni davlat tomonidan 
bosh¬qarilish tajribasining yig`ilishi, 
ko`pmillionli kishilar ommasini 
safarbar etish yo`li bilan ijtimoiy 
muammolarni hal etish 
Qatagon (repressiya) va 
zo`ravonlikning tarmoqlashgan 
apparatini tashkil etish uchun 
imkoniyatning mavjudligi. 

 
91 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
T O T A L I T A R I Z M N I N G   S I Y O S I Y   T A R T I B O T  
S I F A T I D A G I   X U S U S I Y A T L A R I  
Xarakterli jihatlari 
Asosiy turlari 
Jamiyat hayotining barcha sohalariga 
singdirilgan yalpi, umumiy mafkuraning 
mavjudligi. 
So`l qanot totalitarizmi  
(stalinizm, maoizm). 
Davlat organlari bilan uzviy (yaqindan) 
aloqada bo`lgan yagona ommaviy partiyaning 
hokimiyatni tanho egallashi. 
Doimiy va davriy takrorlanib turuvchi 
qatag`onliklar ichki siyosatning vositasi 
sifatida. 
Ommaviy axborot vositalariga davlat 
monopoliyasi, ko`pfikrlilikning batamom yo`qligi. 
Davlat tomonidan iqtisodiyotning nazorat 
qilinishi, qariyib barcha turdagi nodavlat 
mulk shakllarining tugatilishi. 
Qurolli kurash vositasiga tanho egalik qilish, 
muxolifatning uyushgan qarshilik ko`rsatish 
imkoniyatini bartaraf etilishi. 
O`ng qanot totalitarizm italyan fashizmi, 
German milliy-sotsializmi. 

 
92 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
M A R K S I Z M   S I Y O S I Y - I J T I M O I Y  
D O K T R I N A   S I F A T I D A  
Tavsifiy xususiyatlari 
Gegel dialektikasining 
materialistik ruhda tanqidiy 
qayta ishlatilishi va uning 
imkoniyatidan jamiyatning 
siyosiy va davlat-huquqiy 
muammolarini tahlil etishda 
maksimal foydalanadi 
 
Siyosiy va davlat huquqiy 
hodisalarning mavjudligini 
dialektik-materialistik 
tarzda fikrladi 
 
Davlat byurokratiyasini 
tahlil etishga, uning 
jamiyat hayotidagi o`rni va 
rolini ko`rsatishga 
yangicha yondashdi 
 
Siyosatni ijtimoiy 
o`lchashning yangi 
mezon¬larini ishlab chiqdi 
va bir qator inqiloblar 
tajribasida sinovdan 
o`tkazdi 
Dialektika prinsiplari va 
qonunlarini tafakkurdan 
emas, balki ob`ektiv 
borliqning o`zidan keltirib 
chiqarish 
Davlat va huquq - o`ziga 
xos bo`lgan va nisbatan 
mustaqil munosabatlar 
sifatida mavjud bo`lgan, 
jamiyatning asosiy siyosiy 
institutlaridir 
U yalpi manfaatalarni 
ifodalamaydi va aql- 
idrokning davomchisi 
hisoblanmaydi, bu siyosiy 
begonalashuv shakllaridan 
biridir
 
 
Sinfiy 
lik 
mezoni 
 
Iqtiso 
diy 
manfaat 

 
93 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Taraqqiyotning tadrijiyligi (evalyutsion)ga, demokratik sotsializmga va unga asta-sekin islohotlar yo`li bilan erishishga 
yo`naltirilgan ijtimoiy siyosiy ta`limot va oqim 
I J T I M O I Y   R E F O R M I Z M  
Mafkuraning tavsifiy jihatlari 
Asosiy siyosiy ғoyalar 
Ijtimoiy hayotni imperialistik 
talqin etish 
Ijtimoiy hodisalarni tahlil etishga butun xalq, 
mehnatkashlar ommasi manfaatlari nuqtai 
nazaridan yondashishi 
Joriy va ohirgi maqsadlarning  
insonparvarlik xarakteri 
Ijtimoiy jamoatchilik 
Tarixiy ko`tarinkilik (optimizm) 
Siyosiy hokimiyat shakli sifatida har qanday  
diktaturani rad etish 
Demokratik parlamentarizm   
printsiplariga sodiqlik 
Mehnatkashlar ommasini ijtimoiy himoyalash  
konseptsiyasiga sodiqlik 
 
Turli xil davlatlarning tinch-totuv yashashi va  
ularning yetarlicha xavfsizligi yo`nalishi 
Qo`yilgan maqsadlarga erishishning tinch, demokratik 
vositalari ustuvorligi 
Iktisodiyotni davlat tomonidan tartibga solinishi va bozor 
mexanizmlarining rivojlantirilishi 
Muhim muammolarni hal etishda siyosiy ko`pfikrlikka va 
konsensusga (ko`pchilikning bir qarorga kelishi, murosa 
qilish) tayanish 

 
94 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
H O Z I R G I   Z A M O N   C H E T   E L   S I Y O S I Y   F A N L A R I N I N G    
A S O S I Y   M A K T A B L A R I  
Ingliz- Amerika 
Fransuz 
Nemis 
Polyak 
Siyosiy modernizatsiyalash, 
barqarorlik. Siyosiy 
mojarolar, tashqi siyosat 
muammolarining ishlab 
chiqishi 
Siyosiy tartibotlar 
tipologiyasi, legitimlilik, 
partiyaviy-siyosiy 
infratuzilma muammolarini 
o`rganish 
Siyosiy tizimlar, fuqarolik 
jamiyati va huquqiy 
davlatning amal qilishi 
muammolarini qiyosiy tahlil 
etish 
Siyosiy tizimni 
demokratlashtirishning bosh 
yo`nalishlarini, jamiyat 
siyosiy hayotini konseptual 
tadqiq etish 
 
S.Lipset, K.Rayt, 
S.Hantigton, G.Morgentau, 
J.Sartari, R.Darendorf 
 
M.Dyuverjea, J.Burdo, 
M.Krozьe, R.Aron 
 
G.Mayer, K.Fon Beyme, 
I.Fitger 
 
E.Vyatr, T.Bodio, A.Bodnar, 
K.Opalek, F.Rishka 
A S O S I Y   V A K I L L A R I  

 
95 
SIYOSIY HOKIMIYAT 
 
Siyosiy hokimiyatning mohiyati va xususiyatlari 
Siyosiy hokimiyat - bu hokimiyatning jamiyatdagi alohida turidir.U jamiyat 
a`zolarining  ijtimoiy  tabaqalashuvchi  yuqori  darajada  bo`lganda  va  mehnat 
tashkiloti sharoitlarida amalga oshiriladi. 
Siyosiy hokimiyatning belgilari: 

  kishilarning  bir  guruhi  maxsus  vakillik  davlat  apparati  orqali  hokimiyat 
vakolatini ikkinchi guruhga vakil qilib yuborishi; 

  o`rnatilgan  me`yorlarni  buzganlik  uchun  qo`llaniladigan  turli  xil  sanktsiyalar 
tizimiga tayangan holda, uyushgan majburlov mexanizmidan foydalanish; 

  qonunlar  ijro  etilishini  kuzatib  borish  uchun  hokimiyatning  boshqa 
apparatlariga  nisbatan  yuqori  darajadagi  obro`ga  va  ma`lumotga  ega  bo`lgan 
kishilarning maxsus apparati mavjudligi. 
Siyosat  hokimiyatning  zaruriy  komponenti  (tarkibiy  qismi)  -  davlat 
hisoblanib,  u  o`zining  bir  qator  atributlariga  egadir:  o`z  aholisining  mavjudligi 
(fuqarolariga ega bo`lish); davlatning o`z hukmronligini joriy etadigan hududning 
mavjudligi;  majburlash  mexanizmining  mavjudligi;  bu  majburlashni  uyushgan 
shaklda  amalga  oshiruvchi  kishilar.  Davlat  -  bu  jamiyatda  qonunlar  ishlab 
chiqarishga  bo`lgan  huquqni  tanho  egallab  olgan  tashkiliy  zo`rlik  instrumentidir. 
Uning  ahamiyatini  oshirish  ham,  kamaytirish  ham  kerak  emas.  Rus  faylasufi 
V.S.Solovyevning  e`tirof  etishicha,  “davlat  erdagi  hayotning  uzil-kesil  do`zaxga 
aylanishiga  xalaqit  berish  uchun  emas,  balki  erdagi  hayotni  jannatga  aylantirish 
uchun mavjuddir.” 
Siyosiy  hayot,  davlat  hayoti  haqiqatdan  ham  doimiy  ravishda  bir-biriga 
qarama-qarshi  bo`lgan  ikki  qutb  o`rtasida  ikkilanib  turadi:  davlatning  ijtimoiy 
hayotga  aralashmasligi  va  uning  ustidan  to`la  nazorat  qilish.  Hokimiyatning 
mavjudligida 
ijtimoiy 
tartiblilikning 
qudratli 
ijtimoiy 
omili 
sifatida, 
hokimiyatsizlikda  esa,  ijtimoiy  tizimning  o`z-o`zidan  buzulishi  va  qayta  tashkil 
etilishining  ko`rinib  turgan  xavfi  sifatida  namoyon  bo`ladi.  SHu  erda  bir  narsani 
unutmaslik  kerakki, har  qanday hokimiyat  ham  boshqaruv  va  ijtimoiy  farovonlik 
omili hisoblanmaydi. Hokimiyatdan foydalanish samarasi ma`lum darajada uning 
ijtimoiy mazmuni bilan belgilanadi – ham boshqariluvchilar, ham boshqaruvchilar 
manfaatlariga  muvofiq  tarzda  yoinki  zid  holatda  harakat  qilish  layoqati;  shunday 
qilib boshqaruv samarasi o`zining ijtimoiy mohiyatiga bog`liq holda bo`ladi.  

 
96 
Siyosiy  hokimiyat  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  solish,  boshqaruv 
ehtiyojlarini  amalga  oshirishda  shakllanadi  va  vujudga  keladi.  U  insoniyat 
hamjamiyatining  tuzilishi  va  mustahkamlanishi,  ziddiyatlar  va  qarama-qarshi 
manfaatlar  tug`diradigan  farqlarni  olib  tashlashning  majburiy  shakli  sifatida 
harakat qiladi. Siyosat sohasida turli manfaatlarning doimiy kurashi bo`lib turadi, 
shuning  uchun  ham  boshqa  kuchlar  va  kishilarning  qarshiligini  bartaraf  etish 
zarurati mavjuddir va siyosiy hokimiyat majburlov shaklida amalga oshiriladi. 
Ijtimoiy  boshqaruvning  instrumenti  sifatida  siyosiy  hokimiyatning 
funktsiyalari: 

  ijtimoiy yaxlitlik (butunlik) ni saqlash; 

  ijtimoiy  guruhlarning  hokimiyat  funktsiyalarini  amalga  oshiruvchi  manfaatlar 
va ehtiyojlarni yuzaga chiqarish; 

  ijtimoiy organizmni bir xilda amal qilinishini qo`llab-quvvatlab turish, ijtimoiy 
munosabatlarni  tartibga  solish.  Siyosiy  hokimiyat  ijtimoiy  turmushning  turli 
soha,  tomon  (jihat)lari  mushtarakligini  shunday  ta`minlashi  lozimki,  u 
haqiqatdan ularni to`ldirib turishi, bir-birining mavjudligiga putur etkazmasligi 
kerak;  

  jamiyat  uchun  zarur  bo`lgan  ishlab  chiqarish  va  iste`mol  o`rtasidagi 
muvozanatni 
qo`llab-quvvatlashi, 
bu 
qo`llab-quvvlatlash 
shunday 
mutanosiblikda bo`lishi kerakki, ular bir-birlariga to`sqinlik qilmasin, balki bir-
birini rivojlanishini rag`batlantirsin. 
Siyosiy  hokimiyat  funktsiyalaridagi  uzilish  va  ularni  bir-biriga  qarama-
qarshi  qo`yish,  ijtimoiy  munosabatlarning  butun  tizimini  zaiflashtirishi  hamda 
beqarorlashtirishi, jamiyatni ijtimoiy inqirozga olib kelishi mumkin. 
Jamiyatda  o`zaro  harakat  qiluvchi  manfaatlardan  davlatning  ma`lum 
darajada  avtonom  bo`lishi  siyosiy  hokimiyat  funktsiyalarini  birga  olib  borishni 
ta`minlashning  eng  qulay  sharti  bo`lib  xizmat  qiladi.  Agar  siyosiy  va  iqtisodiy 
jihatdan  hukmronlik  qiluvchi  ijtimoiy  guruhlarning  manfaatlari  bilan  ziddiyat 
vujudga  kelganda,  davlat  manfaatlari  ustun  bo`lganda  siyosiy  hokimiyatga 
erishiladi. 
 
 
 
 

 
97 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu kimnidir, nimanidir tasarruf etish layoqati, huquqi yoki imkoniyati; turli hil vositalar - huquq, 
obro`, erk, majburlov yondashuvida kishilarning faoliyati yoki yurish-turishiga, taqdiriga hal 
qiluvchi ta`sir ko`rsatish