O`rta ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

partiyalar yig`indisi. 
P A R T I Y A   T I Z I M I  
K l a s s i f i k a t s i y a   a s o s l a r i  
Hokimiyat uchun 
kurashayotgan yoki unga 
ta`sir o`tkazayotgan 
partiyalar soni 
Partiyalarning turli 
siyosiy maqomlar bilan 
nisbati 
Partiya strukturalari va 
partiyalararo 
munosabatlarning 
muhimligi 
Partiyalararo 
munosabatlarning 
 tavsifi 
Bir 
partiya¬
lilik 
Ikki 
partiya¬ 
lilik 
Ko`p 
partiyalilik 
 
Tota¬ 
litar 
 
Hukmron, 
ustuvor 
Koalitsion 
(aralash) 
 
Nomuqim 
(o`tkin-
chi) 
 
Barqa 
ror 
(muqim) 
 
Raqo-
batli 
 
Raqo-
batsiz 

 
141 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S I Y O S I Y   P A R T I Y A L A R N I N G  
K L A S S I F I K A T S I Y A S I  
K l a s s i f i k a t s i y a n i n g   a s o s l a r i  
 
Faoliyatning 
ijtimoiy  
muhiti 
Ijtimoiy 
mavjudlikka 
munosabati 
Doktrinaning 
mafkuraviy 
yo`naltirilganligi 
Siyosiy 
hokimiyatda 
ishtirok etish 
Siyosiy 
temperament 
 
Ichki 
 tuzilishi 
Monoo`rtacha 
Oraliq 
Yalpi 
(universal) 
Inqilobiy 
Reformist 
(isloҳotchi) 
Reaksion 
(aktiv) 
Konservativ 
(erkinlikka 
moyillik) 
Sotsial 
demokratik. 
Kommunistik 
Liberal 
Konservativ 
Monarxik 
Millatchi 
Fashistik 
 Neofashistik 
Hukmron 
Muxolif 
Legal (yashirin) 
Yarim legal 
Ochiq 
O`ng 
Markaz 
So`l 
Rasman 
a`zolik 
prinsipi 
Erkin 
a`zolik 
Kuchli 
tuzilish 
Kuchsiz 
tuzilish 

 
142 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
D E M O K R A T I Y A N I N G   S I Y O S I Y   T I Z I M L A R D A   S I Y O S I Y  
P A R T I Y A L A R   O ` Z A R O   M U N O S A B A T L A R I N I N G  
A S O S I Y   P R I N S I P L A R I   ( Q O I D A L A R I )  
Hokimiyat parlament ko`pchiligi 
tomonidan qo`llab-quvvatlanish 
ta`minlanadigan partiya (partiyalar 
guruhi) ga tegishli bo`ladi. 
 
Hokimiyat uchun doimiy 
legal kurash 
Hukmron bo`lgan partiya (partiyalar) ga 
nisbatan doimiy legal muxolifatning 
mavjudligi 
 
Hokimiyat manbai - yalpi 
saylovlar 
Partiyalar o`rtasida demokratiya 
munosabatlariga rioya qilinishiga 
nisbatan rozilik 

 
143 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Insonning, ijtimoiy guruhlarning o`z dunyoqarashlari prinsiplariga, e`tiqodlariga asoslangan hamda 
qandaydir siyosiy hodisalarga, jarayonlarga, siyosiy faoliyatiga nisbatan saylov munosa¬ati. Bu siyosiy 
xulq-atvorning ichki, anglangan manbai bo`lib, u kishilarni siyosiy maqsadlarni qo`yish va ularga 
erishishning konkret siyosiy harakatlarini amalga oshirishga undaydi 
S I Y O S I Y   M A N F A A T  
Doimo milliy tusga ega, chunki millatlar 
siyosatning sub`ektlari, milliy munosabatlar esa, 
siyosiy munosabatlarning elementidir 
Siyosatni asoslashning boshlang`ich omillari, 
ijtimoiy jarayonlarni ilmiy boshqarishning asosi 
hisoblanadi 
Nisbiy mustaqillikka ega: davlat manfaat¬lari 
shaxs, ijtimoiy guruh, millatning siyosiy 
manfaatlari bilan mos kelmasligi mumkin 
Jamiyat iqtisodiy ustqurmasida moddiy 
munosabatlarda etiladi, ammo shu bilan birga unga 
nisbatan faol rol o`ynaydi 
Siyosat sohasida turadi va jamiyatda siyosiy 
hokimiyatni amalga oshirish usullari va mexanizmi 
bilan to`g`ridan-to`g`ri yoki  
bevosita bog`liq 
T a v s i f i y   x u s u s i y a t l a r i  
A m a l g a   o s h i r i s h   m e x a n i z m i  
Siyosiy xulq-atvor shakllanishi 
Siyosiy faoliyat 
Individlarning siyosiy hoki-
miyatga bir vaqtda yoki davriy 
ravishda takrorlanadigan 
harakati (ta`siri) 
Saylovlarda ishtirok  
etish 
Ijtimoiy-siyosiy  
tashkilotlar faoliyatida 
qatnashish 
Referendumlar, mitinglar, 
namoyishlarda qatnashish 
 Hukumat mansabdarlari bilan 
aloqada bo`lish 
Davlat strukturasida 
ishlash 
Siyosiy partiyalar va 
jamoat tashkilotlari 
apparatida ishlash 
Jamiyatda mavjud bo`lgan 
siyosiy munosabatlarni 
kishilarning ko`pchilik 
ommasi (sinflar, millatlar, 
guruhlar) tomonidan 
o`zgartirish yoki 
takomillashtirish bo`yicha 
turli siyosiy institutlar 
doirasida professional ish 
olib borish 
Obro`li siyosiy arboblarga 
maktub yo`llash 
Siyosiy faoliyat 

 
144 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S I Y O S I Y   M A N F A A T L A R N I N G   K L A S S I F I K A T S I Y A S I  
Yetkazuvchilar 
Tashuvchilar 
Amalga oshirish 
imkoni 
Amal qilish  
sohasi 
Ijtimoiy  
taraqqiyot 
tendentsiyalariga 
munosabat 
Sub`ekt  
xarakteri 
Shaxsiy 
Real 
Ichki  
siyosiy 
Progressiv 
Davlat 
Guruhiy 
Sinfiy 
Milliy 
Jamoat 
Chetlab o`tish 
Tashqi  
siyosiy 
Reaksion 
Konservativ 
Partiya 
Ijtimoiy 
tashkilotlar va 
harakatlar 

 
145 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod etib ro`yxatga olinganlarning  
hammasi teng huquqlarga ega 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga 
nomzodni majburiy keltirish, shuningdek uning 
shaxsiy buyumlarini, yukini, transportini,  
turar joy va xizmat binolarini  
ko`rikdan o`tkazishga yo`l  
qo`yilmaydi 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga 
nomzod O`zbekiston Respublikasi Bosh 
prokurorining roziligisiz jinoiy javobgarlikka 
tortilishi, hibsga olinishi yoki sud tomonidan 
beriladigan ma`muriy jazoga tortilishi 
mumkin emas 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga  
nomzod ro`yxatga olingandan keyin  
O`zbekiston Respublikasi hududi doirasida davlat 
yo`lovchilar transportining barcha turlarida 
(shahar yo`lovchilar transportidan, taksidan va 
transport boshqa turlarining buyurtma 
yo`nalishlaridan tashqari) tekinga yurish  
huquqiga ega 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga 
nomzod saylovchilar bilan uchrashuvlar 
o`tkazish, saylovoldi yiғilishlarida so`zga 
chiqish, televidenie ko`rsatuvlari va radio 
eshittirishlarida qatnashish vaqtida saylovni 
o`tkazish uchun ajratiladigan mablaғlar 
hisobidan o`rtacha oylik ish haqi saqlangan 
holda, ishlab chiqarish yoki hizmat vazifalarini 
bajarishdan ozod bo`lish huquqiga ega 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I   P R E Z I D E N T L I G I G A  
N O M Z O D L A R   H U Q U Q L A R I N I N G   K A F O L A T L A R I  

 
146 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I  
P R E Z I D E N T L I G I G A   N O M Z O D L A R  
K O ` R S A T I S H   H U Q U Q I G A   E G A  
S U B ` E K T L A R  
SIYOSIY PARTIYALAR 
 
Siyosiy partiya saylov kampaniyasi 
boshlanganligi e`lon qilingan kundan 
kamida olti oy oldin O`zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligi 
tomonidan ro`yhatga olingan 
taqdirdagina O`zbekiston Respublikasi 
Prezidentligiga nomzod ko`satishi 
mumkin 
FUQAROLAR 
 
Saylash huquqiga ega bo`lgan fuqaro 
yoki fuqarolar guruhi O`zbekiston 
Respublikasi Prezidentligiga nomzod 
ko`rsatish uchun kamida uch yuz nafar 
saylovchidan iborat saylovchilar 
tashabbuskor guruhini tuzishi  
mumkin 

 
147 
 
 
 
 
 
 
Okrug saylov komissiyasi 
 
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan 
saylovga kamida etmish kun qolganida 
komissiyaning raisi, rais o`rinbosari, 
kotibi va kamida 6-8 nafar a`zosidan 
iborat tarkibda tuziladi 
O`zbekiston Respublikasi saylov 
komissiya 
Markaziy saylov komissiyasi 
O`zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi tomonidan kamida o`n 
besh nafar a`zodan iborat 
tarkibda tuziladi hamda u o`z 
faoliyatini doimiy asosda amalga 
oshiradi 
Uchastka saylov komissiyasi 
 
Okrug saylov komissiyasi tomonidan  
qirq kun qolganida 5-19 nafar a`zodan, shu 
jumladan rais, rais o`rinbosari va kotibdan 
iborat tarkibda tuziladi 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I   P R E Z I D E N T I   S A Y L O V I N I  
O ` T K A Z U V C H I   S A Y L O V   K O M I S S I Y A L A R I  

 
148 
 
 
 
 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I   P R E Z I D E N T I  
S A Y L O V I N I   O ` T K A Z I S H   P R I N S I P L A R I  
Fuqarolar saylov huquqining 
to`g`ridan-to`g`ri amalga 
oshirilishi 
Saylovoldi kampaniyasida va ovoz 
berishda qatnashishning 
ixtiyoriyligi 
Fuqarolarning xohish-iroda 
bildirishlari ustidan nazorat 
etilishiga yo`l qo`ymasligi 
Ovoz berishning yashirinligi va 
fuqarolar tomonidan bevosita 
amalga oshirilishi 
Saylovning ochiq va  
oshkoraligi 
Saylovning  
umumiyligi 
O`zbekiston Respublikasi har bir  
fuqarosining bitta ovozga ega ekanligi 

 
149 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Antiharbiy 
Antiyadroviy 
 
 
Qo`shilmaslik 
 
Yangi iqtisodiy 
tartibni 
o`rnatish  
uchun 
 
Milliy va 
kamsitishga 
qarshi 
Demokratiyani, 
inson huquqlari va 
erkinliklarini 
saqlash va 
rivojlantirish 
uchun 
 
Dehqonlarning 
ijtimoiy huquqi 
va yer uchun 
 
Ayollar, 
yoshlar, 
talabalar 
 
Atrof-muhitni 
saqlash  
uchun 
H O Z I R G I   Z A M O N   D E M O K R A T I K  
H A R A K A T I  

 
150 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fuqarolarning huquq va erkinlikla¬rini 
amalga oshirish maqsadida, xo¬xish-
irodani erkin bildirish, partiya¬ga 
ixtiyoriy ravishda kirish va undan 
chiqish, a`zolarning teng huquqliligi, 
o`zini-o`zi boshqarish, qonuniylik va 
oshkoralik asosida tuziladi 
O`z ustavidagi vazifalarni baja¬rish 
maqsadidagina ishlab chiqarish 
faoliyatini amalga oshirish mumkin 
Siyosiy partiyalar xayriya yordami olish 
huquqiga ega 
Pul mablag`lari a`zolik badallari¬dan, 
noshirlik faoliyatidan keladi¬gan 
daromadlardan, fuqrolar va ja¬moat 
birlashmalari tomonidan beg`araz 
berilgan mablag`lardan  
shakllanadi 
Bir partiyaning a`zosi ayni 
vaqtda ikkinchi partiyaga a`zo 
bo`lishi mumkin emas. 
Siyosiy partiyalarga a`zolik  
faqat yakka tartibda qayd  
etiladi 
Ishlab chiqarish faoliyatidan 
olingan daromadlar partiya 
a`zolari o`rtasida 
taqsimlanmaydi 
Davlat siyosiy partiyalarni 
O`zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi Qonunchilik pa¬latasiga 
va davlat hokimiya¬tining 
boshqa vakillik organ¬lariga 
saylovda ishtirok etishi uchun 
moliyalashtiradi 
Saylab qo`yiladigan davlat 
organlaridagi o`z vakillari orqali 
tegishli qarorlarni tayyorlashda 
qatnashadi 
O`zbekiston Respublikasi Pre-
zidenti saylovida qatnashadi. 
Davlat hokimiyati organlari 
saylovlarida qatnashadi 
Oliy Majlisning Qonunchilik 
palatasida o`z fraksiyasini  
tuzadi 
Qoraqalpog`iston Jo`qori Kengesi 
hamda mahalliy davlat hokimiyati 
vakillik organlarida partiya 
guruhlarini tuzadi. 
O ` Z B E K I S T O N D A   S I Y O S I Y   P A R T I Y A L A R  

 
151 
 
 
 
O`zbekiston Xalq Demokrtik partiyasi 
(O`z.XDP).1991 yilda tashkil topgan. 
Oliy organi – Qurultoy,  
5 yilda 1 marta chaqiriladi.  
Nashri: “O`zbekiston ovozi”,  
“Golos Uzbekistana” gazetalari, 
“Muloqot” jurnali. 
O`zbekiston Fidokorlar Milliy 
Demokratik partiyasi. (FMDP). 
1998 yilda tashkil topgan.  
2000 yilda “Vatan taraqqiyoti” 
partiyasi bilan birlashgan.  
Oliy organi – Qurultoy.,  
5 yilda 1 marta chaqiriladi. 
Nashri: “Fidokor” gazetasi 
O`zbekiston Liberal 
Demokratik partiyasi 
(O`z.LiDeP).  
2003 yilda tashkil topgan.  
Oliy organi – Qurultoy,  
3 yilda 1 marta chaqiriladi.  
Nashri:”XXI asr” gazetasi 
O`zbekiston Adolat sotsial- 
demokratik partiyasi. (Adolat SDP). 
1995 yilda tashkil topgan.  
Oliy organi – Qurultoy,  
5 yilda 1 marta chaqiriladi.  
Nashri: “Adolat” gazetasi. 
O`zbekiston  
“Milliy tiklanish” demokratik 
partiyasi (O`z.MTDP).  
1995 yilda tashkil topgan.  
Oliy organi – Qurultoy,  
5 yilda 1 marta chaqiriladi. 
Nashri: “Milliy tiklanish” 
gazetasi. 
O ` Z B E K I S T O N D A G I  
S I Y O S I Y   P A R T I Y A L A R  
T I Z I M I  

 
152 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jismoniy yoki yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad (foyda) olishni 
o`z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan daromadlar (foyda)ni o`z qatnashchilari 
(a`zolari) o`rtasida taqsimlamaydigan, o`zini-o`zi boshqarish tashkiloti 
N O D A V L A T   N O T I J O R A T   T A S H K I L O T L A R  
Bolalar va yoshlar 
tashkilotlari 
Sport  
tashkilotlari 
Ekologik  
tashkilotlar 
Ijtimoiy  
jamg`armalar 
Ayollar 
tashkiloti 
Ma`naviiy-ma`rifiy 
tashkilotlar 
Nogironlar  
tashkiloti 
Tibbiy 
sog`lomlashtirish 
tashkilotlari 
Milliy madaniy 
markazlar 
Huquqni himoya 
qilish  
tashkilotlari 
Boshqa  
turdagi  
tashkilotlar 
Davlat organlari hamda mansabdor shaxslarning nodavlat notijorat tashkiloti faoliyatiga aralashishiga, xuddi 
shuningdek, nodavlat notijorat tashkilotining davlat organlari hamda mansabdor shaxslarning faoliyatiga 
aralashishiga yo`l qo`yilmaydi 
Ilmiy-texnik  
tashkilotlar 

 
153 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O`zbekiston yoshlarining ixtiyoriylik asosida vujudga kelgan, o`zini-o`zi boshqaradigan 
davlat notijorat tashkiloti. (2001 yil 25 aprelda tashkil topgan) 
O ` Z B E K I S T O N    
“ K A M O L O T ”   Y O S H L A R   I J T I M O I Y   H A R A K A T I  
Maqsadi 
Harakatning negizi 
Irqi, jinsi, millati, tili, dini, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat`iy nazar, qoida tariqasida,  
14 yoshdan 28 yoshgacha bo`lgan O`zbekiston fuqarolari a`zo bo`lishi mumkin 
O`zbekiston yoshlarini birlashtirish, sog`lom turmush talablari asosida 
tarbiyalash, ularning manfaatlarini himoya qilish, yosh yigit-qizlarning o`z 
aql-zakovati, kuch-g`ayratini to`la namoyon etishi, jamiyatda munosib o`rin 
egallashlari uchun sharoit-sharoitlar yaratib berish. 
A`zosi 
Boshlang`ich tashkilotlar hisoblanib, ular yoshlarning o`qish,  
ish va xizmat joylarida tashkil etiladi. 
Y E T A K CH I 
Bolalar tashkiloti 
Bir yilda bir marta o`tkaziladigan umumiy hisobot yig`ilishida 
ko`pchilik ovoz bilan saylanadi 
Harakat tarkibida, uning homiyligida 
ishlaydi, 7 yoshdan 14 yoshgacha bo`lgan 
o`quvchilarni birlashtiradi. 
V a z i f a s i 
Bolalarning qalbi va ongiga harakatning asosiy maqsad-
muddaolarini singdirish 

 
154 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N D A   K A S A B A  
U Y U S H M A L A R I   T I Z I M I  
Oliy organ – Qurultoy 5 yilda kamida 1 marta 
chaqiriladi 
Federatsiya Kengashi 
Qurultoy oralig`ida rahbar organ  
5 yillik muddatga saylanadi 
Shahar 
Kengashi 
Har bir a`zo tashkilotdan to`g`ri-
dan-to`g`ri teng miqdorda (2 tadan) 
vakil yuborish bilan shakllantiriladi 
Kengash bo`yicha rais 
o`rinbosarlari 
Qoraqalpog`iston 
Respublikasi, 
viloyatlar, Tosh-
kent shahri kasaba 
uyushmalari 
Kengashi 
Boshlang`ich 
kasaba uyush-
ma tashkiloti 
Tuman 
Kengashi 
Federatsiya 
Kengashi 
RAIS  
Bir vaqtda Rayosat va 
Ijroiya Qo`mita raisi 
ham 
Doimiy faoliyat 
ko`rsatuvchi 
komissiyalar raislari 
Har yil kamida bir 
marta chaqiriladi 

 
155 
SIYOSIY MADANIYAT, SIYOSIY ONG, MAFKURA 
 
Siyosiy madaniyat: tushuncha va tuzilma 
Siyosiy madaniyat – bu jamiyatning siyosiy hayotida vorislik asosida qayta 
ishlab  chiqarishni  ta`minlaydigan  va  siyosiy  jarayon  sub`ektlari  faoliyatida 
bevosita  paydo  bo`ladigan,  nisbatan  qat`iy  qadriyatlar,  yo`l-yo`riqlar,  e`tiqodlar, 
tasavvurlar, xulq-atvor modellarining tarixan tarkib topgan tizimidir. 
Siyosiy  madaniyat  –  insoniyat  umumiy  madaniyatining  tarkibiy  qismi 
bo`lib,  ular  fuqarolarning  siyosiy  bilimlari,  baholashlari  va  hatti-harakatlarini 
umumiy  belgilovchi  xarakteri  va  darajasi  bilan  bog`langan  ma`naviy  sohaning 
elementlari (unsurlari)ni o`zida mujassamlashtiradi. SHu boisdan ham jamiyatning 
siyosiy  madaniyati  darajasiga  qarab  uning  siyosiy  etukligi  haqida  fikr  yuritish 
mumkin. 
Siyosiy madaniyatning xarakterli xususiyatlari: 
1. Jamiyat tabiiy-tarixiy mahsuloti, jamoaviy siyosiy ijodning natijasidir; 
2.  Siyosiy  jarayonning  elementlari  o`rtasida  takrorlanadigan,  qat`iy 
aloqalarni qayd etadi, siyosiy tajribaning barqaror tomonlarini mustahkamlaydi; 
3.  Konkret  mamlakatning  siyosiy  hayotiga  singib  ketadi,  yalpi  xarakteriga 
ega bo`ladi; 
4. Siyosiy sohaning yaqinlashuvini va yaxlitligini ta`minlaydi; 
5.  Butun  jamiyatning  hayot  faoliyatini  metodlar  bilan  muvofiqlashtiradi, 
davlat  va  shaxs,  sinflar,  turli  ijtimoiy  guruhlarning  manfaatlarini  birga  qo`shib 
boradi; 
6.  Hokimiyat  va  fuqarolarning  o`zaro  munosabatlarini  me`yorlari,  xulq-
atvorning muayyan namunalarini taklif etadi; 
7.  Asosiy  xalq  ommasining  siyosiy  ongi  va  siyosiy  hatti-harakatini 
tavsiflaydi. 
Siyosiy madaniyat tuzilmasi (strukturasi)ning element (unsur)lari: 

  siyosiy ong o`z tarkibiga g`oyaviy komponentlar (siyosiy bilimlar, qadriyatlar, 
e`tiqodlar,  siyosiy  tafakkur  usullari)ni  va  psixologik  (siyosiy  hissiyot, 
emotsiyalar,  kechinmalar,  yo`nalishlar,  kayfiyatlar)  komponentlarini  qamrab 
oladi; 

  siyosiy  xulq-atvor  (siyosiy  yo`l-yo`riq,  ko`rsatmalar,  ijtimoiy-siyosiy 
faoliyatning turlari, shakllari, stillari, namunalari); 

  siyosiy tajriba (siyosiy an`analar, urf-odatlar, jamiyatning siyosiy xotirasi). 
Siyosiy madaniyatning funktsiyalari: 

 
156 
1.  Bilish  (fuqarolarda  zaruriy  ijtimoiy-siyosiy  bilimlarni,  qarashlarni 
shakllantiradi, siyosiy savodxonlikni oshiradi) ; 
2. Integrativ (jamiyat tomonidan tanlangan siyosiy tuzum va mavjud siyosiy 
tizim  doirasida  kelishuvga  erishishga  yordam  beradi,  muayyan  ijtimoiy 
ahamiyatga molik maqsadlarga erishish uchun kuchlarni birlashtiradi) ; 
3.  Kommunikativ  (siyosiy  jarayon  ishtirokchilari  o`rtasidagi  aloqani 
o`rnatishga,  siyosiy  madaniyat  elementlarini  avloddan  avlodga  o`tkazish  va 
siyosiy tajribani to`plashga imkon beradi) ; 
4.  Regulyativ  (ijtimoiy  ongda  zarur  bo`lgan  siyosiy  qadriyatlarni,  yo`l-
yo`riq,  ko`rsatmalarni,  motivlarni,  hatti-harakatning  maqsadlari  va  me`yorlarini 
mustahkamlaydi) ; 
5.  Tarbiyaviy  (fuqarolarning  shakllanishiga,  shaxsning  siyosatni  to`laqonli 
sub`ektiga aylanishiga imkon beradi, siyosiy ijtimoiylashuvga ko`maklashadi). 
 
Siyosiy ong: tushuncha, tuzilma, funktsiyalar 
Siyosiy ong – bu insonning davlat va jamiyatni boshqaruv ishlarida ishtiroki 
layoqatini  belgilovchi,  kishilarning  amalga  oshirilayotgan  va  istalgan  siyosatga 
munosabatlarini  ifodalovchi  tasavvurlar  va  hissiyotlar,  qarashlar  va  emotsiyalar, 
baholar va qo`rsatmalar yig`indisidir. 
Siyosiy ong – bu ijtimoiy ongning asosiy shakllaridan biri bo`lib, u siyosiy 
hokimiyatning,  davlatchilikning  paydo  bo`lishi  bilan  birga  vujudga  kelgan.  Bu 
siyosatning  sub`ektiv  tomonini  tavsiflovchi  umumiy  kategoriyadir.  O`zining 
mazmuniga  ko`ra,  u  fuqarolarning  hissiy  va  nazariy,  qimmatli  va  me`yoriy 
tasavvurlarini o`z ichiga qamrab oladi. 
Siyosiy  ong  amaliyotdan  (praktika)  o`zib  ketishga,  siyosiy  jarayonlar 
rivojlanishini prognoz (oldindan ayta olish)lashga, ham odamlarning, ham jamoat 
birlashmalarining  hokimiyat  sohasida  faoliyati  tabiatini  aniqlashga  qodirdir. 
SHuning  uchun  ham  siyosiy  jarayonning  xarakteri  va  mazmuni,  boshqaruv 
tartibotining maqsadi va vositalari to`g`ridan-to`g`ri siyosiy ongga bog`liq bo`ladi.
 
 
Siyosiy  ongning  mohiyati  shu bilan  belgilanadiki, bu kishilar  manfaatlarini 
hisobga  olgan  holda,  siyosiy  reallikni  ifodalash  va  o`zlashtirish  jarayoni  va  bir 
vaqtda natijasi hamdir. 
Siyosiy ongning funktsiyalari: 
1.  Regulyativ  (g`oyalar,  tasavvurlar,  e`tiqodlar  yordamida  siyosiy  ishtirok 
to`g`risida orientir (mo`ljal) lar beradi) ; 

 
157 
2.  Baholash  (konkret  siyosiy  voqealarga,  siyosiy  hayotga  munosabatlarni 
ishlab chiqarishga imkon beradi) ; 
3.  Integratsiya  (yaqinlashuv)  (jamiyat  ijtimoiy  guruhlarini  umumiy 
qadriyatlar, g`oyalar, ko`rsatmalar asosida birlashishiga ko`maklashadi) ; 
4.  Bilish,  his  etish  (kishilarga  siyosiy  axborotlarni  o`zlashtirishda,  ularni 
qurshab olgan siyosiy voqelikni tahlil etishda yordam beradi) ; 
5.  Prognozlash  (siyosiy  jarayonlarning  rivojlanish  xarakteri  va  mazmunini 
oldindan  bilish  uchun  asos  yaratadi,  kelajakdagi  siyosiy  munosabatlar  to`g`risida 
axborot olishga imkon beradi) ; 
6.  Safarbarlik  (kishilarni  siyosiy  yo`naltirilgan  hatti-harakatga,  o`zlarining 
manfaatlarini  himoya  qilish  uchun  ijtimoiy-siyosiy  hayotda  ishtirok  etishga, 
partiyada,  harakatlarda,  boshqa  birlashmalarda  o`z  hamfikrlari  bilan  birlashishga 
safarbar etadi, undaydi). 
Haqiqiy  voqelikni  chuqur  ifodalashiga  qarab  siyosiy  ongning  quyidagi 
darajalari ajratib ko`rsatiladi: mafkuraviy va psixologik (ruhiy). 
Siyosiy ong sub`ektlarga qarab quyidagilarga bo`linadi: 

  ommaviy (ommaning ijtimoiy fikri, kayfiyati, harakatini ifodalaydi); 

  gruppaviy  (guruhiy)  (aniq  sinf,  qatlam,  elitaning  siyosiy  hatti-harakatini  yo`l-
yo`riq va motivlarini umumlashtiradi); 

  alohida,  individual  (shaxs  tomonidan  siyosatni  bilish  va  unda  ishtirok  etishni 
ta`minlovchi  informatsion,  motivatsion  va  qimmatli  komponentlar  tizimidan 
iborat). 
 
 
 

 
158