O`rta ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

T A S H Q I   S I Y O S A T  
Amalga oshirish shakllari 
Usullar va vositalar 
Davlatlararo diplomatik munosabatlarni o`rnatish 
yoki munosabatlarning darajasini pasaytirish, 
aloqalarni zishgacha borib yetish. 
Xalqaro tashkilotlar qoshida davlatning 
vakolatxonasini ochish yoki ularga a`zo bo`lish. 
Davlat, partiyalarning vakillari bilan turli 
darajada epizodik yoki doimiy aloqalarni  
amalga oshirish 
Turli darajadagi tashriflar bilan almashish,  
doimiy axborotlar bilan almashishni amalga 
oshirish. 
Davlatning ichki va tashqi faoliyati imkoniyatlari 
rivojlanishiga ko`maklashish. 
Ikkitomonlama yoki ko`ptomonlama shartnoma va 
bitimlarni tayyorlash va imzolash 
To`la yoki qisman blokada (qamal)ni tayyorlash va 
amalga oshirish. 
Urushga tayyorlanish va harbiy harakatlar olib 
borish uchun qulay tashqi siyosiy vaziyatni 
ta`minlash. 
 
Xalqaro aloqalar tizimi bilan  
shartlashilgan tashqi siyosiy vazifalarni ro`yobga 
chiqarish. 
Olib borilayotgan siyosiy kursni va 
mamlakatni iqtisodiy rivojini qulay tashqi 
sharoitlar bilan ta`minlash. 
Maqsadlar 

 
188 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
D A V L A T   T A S H Q I   S I Y O S A T I N I G   S H A K L L A N I S H I   V A  
U N I   A M A L G A   O S H I R I S H   M E X A N I Z M I  
Tashqi aloqalarning davlat organlari 
Markaziy organlar (ichki) 
Chet eldagi organlar 
Umumiy siyosiy  
rahbarlik organlari 
Davlatning boshqa  
mamlakatlar bilan maxsus aloqa 
qilish organlari 
 
Doimiy 
 
Vaqtinchalik 
Hokimiyatning oliy 
qonunchilik organlari 
Davlat boshlig`i 
Hukumat 
Tashqi ishlar vazirligi 
Sohalar 
Idoralar 
Elchixona 
Missiyalar 
Vakolatxonalar 
Konsullik 
Delegatsiyalar 
Ayrim vakillar 
Davlat yubileylarida 
vakillar 
Konferentsiya, s`ezd-
arda kuzatuvchilar 

 
189 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xalqaro huquq asosiy sub`ektlari siyosiy faoliyati yig`indisi. BMT va xalqaro jamiyatning  
boshqa qonuniy organlari va muassasalari faoliyatida ifodalangan,  
integratsiyalashgan manfaat 
J A H O N   S I Y O S A T I  
Struktura 
Mintaqaviy, davlatlararo 
va ijtimoiy strukturalar, 
ittifoqlar, guruhlar va 
boshqa birlashmalarning 
siyosiy aksiyalari 
Bosh ustuvorliklar 
Urush va tinchlik 
Yalpi xavfsizlik 
Atrof-muhitni qo`riqlash 
Qoloqlik va qashshoqlikni  
bartaraf etish 
Suveren, mustaqil  
milliy davlatlarning 
tashqi siyosiy  
faoliyati 
Davlatlar va xalqlar tomonidan 
vakolatga ega bo`lgan BMT va 
 boshqa tashkilot va muassasalarning 
umumbashariyat darajasidagi 
faoliyati 
 
 

 
190 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xalqaro maydonda xalqlar, davlatlar iqtisodiy, siyosiy tashkilotlarning iqtisodiy, siyosiy, madaniy, 
huquqiy, harbiy va boshqa aloqalari hamda o`zaro munosabatlari yig`indisi. 
 
 
X A L Q A R O   M U N O S A B A T L A R  
Ta`sir ko`rsatuvchi omillar 
Jahon iqtisodiy vaziyati 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Harbiy-strategik vaziyat 
Ayrim davlatlarning ta`sir ko`rsatishi 
Tabiiy muhit ta`siri, tabiat va xom ashyo 
resurslarining holati 
Asosiy sub`ektlar 
Xalqlar 
Davlatlar 
Davlatlararo birlashmalar 
Butunjahon, mintaqaviy-siyosiy hukumat va 
nohukumat tashkilotlari 
Taraqqiyotning asosiy tendensiyalari 
Dunyoning yaxlitligi va o`zaro 
bog`liqligining o`sishi 
Xalqaro munosabatlarning 
ko`pmillatli tizimining  
o`rnatilishi 
Dunyo ijtimoiy  
xilma- xilligining saqlanishi 
 
Ziddiyatlar va qarama- 
qarshiliklarni hal etishda siyosiy 
vositalar rolining ortib borishi 
Jahon tarraqqiyotining yangi yo`nalishlari bilan muammolarni hal 
qilishga an`anaviy yondashuvlar o`rtasidagi qarama- 
qarshiliklarining keskinlashuvi 

 
191 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ijtimoiy-siyosiy kuchlarning joylashuvini va muvozanatini, shuningdek, siyosat  
sub`ektlarini ehtiyojlarini qondirish, siyosiy maqsadlariga erishish bilan bevosita bog`liq  
bo`lgan siyosiy munosabatlar holatini ifodalovchi omillar va shartlarning o`zaro  
harakati natijasi va yig`indisi 
S I Y O S I Y   V A Z I Y A T  
Struktura (tuzilish) 
Tavsifiy jihatlar 
Asosiy tiplari 
Siyosiy vaziyatlar sub`ektlari, 
ularning joylashuvi va 
kuchlar nisbati 
Murakkablik 
Kooperativ  
(ittifoqchi) 
Haqiqiy hayotiy holatlar, 
aniq siyosiy jarayonlar, 
hodisalar va taraqqiyot 
tendensiyalari 
Siyosiy manfaatlar va 
maqsadlar 
Qamrovlilik 
Dinamizm 
Tendensiyalarning  
xilma-xilligi 
Namoyon bo`lish 
shakllarining ko`pligi 
Konfrontatsion  
(ziddiyatli) 
Kooperativ-konfrontatsion 
(aralash) 

 
192 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
I C H K I   S I Y O S I Y   V A Z I Y A T   T A H L I L I   U S L U B I Y O T I  
Siyosiy munosabatlar sub`ektlarini aniqlash 
Siyosat sub`ektlari sifat va miqdoriy tarkibining tahlili 
Siyosat sub`ektlari maqsadlari va manfaatlari tahlili 
Mamlakatdagi siyosiy vaziyatning bahosi 
Siyosiy vaziyat rivojining prognozi (istiqboli) 
Jamiyat hayotining turli sohalarida real jarayonlar va hodisalarni tahlili, ular rivojlanishining 
tendentsiyalarini ochib berish: 

  Iqtisodiyot ahvolining tahlili; 

  Ijtimoiy-sinfiy va milliy munosabatlarning tahlili; 

  Ijtimoiy ong, madaniy hayotning tahlili;  

  Mamlakatdagi kreminal vaziyatning tahlili; 

  Ichki harbiy – siyosiy vaziyatning tahlili;  

  Siyosiy hokimiyat legitimligining tahlili. 
 
4 
 
3 
 
2 
 
1 
 
5 
 
6 

 
193 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
X A L Q A R O   ( M I N T A Q A V I Y )   S I Y O S I Y   V A Z I Y A T    
T A H L I L I N I N G   U S L U B I Y O T I  
Xalqaro (mintaqaviy) siyosiy vaziyatning bahosi 
 
6 
Kuchlar markazlarida ichki siyosiy vaziyatning tahlili va bahosi 
 
5 
Kuchlar markazlari harbiy potentsialining tahlili va bahosi 
 
4 
Kuchlar markazlarining iqtisodiy qudratini tahlili 
 
3 
Qutblardagi kuchlar markazlarini aniqlash 
 
2 
Xalqaro (mintaqaviy) siyosiy vaziyatning rivojlanishini oldindan aytishni ishlab chiqish 
 
7  
Dunyoda(mintaqada) kuchlar qutblarini aniqlash 
 
1 

 
194 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hal qilinishi insoniyatning bundan keyingi ijtimoiy taraqqiyoti bilan bog`liq bo`lgan hayotiy  
muhim muammolar yig`indisi 
A j r a t i l i s h   m e z o n l a r i  
Butun insoniyatning barcha davlat¬lar 
va ularning guruhlari, xar bir 
insonning u yoki bu darajadagi xayotiy 
manfaatlari. 
 
O`tkir xarakter kasb qiladi, 
insoniyatning pozitiv (ijobiy) 
taraqqiyotiga xavf soladi, hatto 
halokatga olib keladi. 
O`zining hal etilishi uchun barcha 
davlatlar va xalqlar jamoatchilik 
kuchlarini talab etadi. 
A s o s i y   g u r u h l a r  
Xalqaro munosabatlarning sohalari 
bilan bog`liq 
Jamiyat va shaxsning o`zaro 
munosabatlari bilan bog`liq 
Inson va tabiatning o`zaro harakati 
bilan bog`liq. 
Tinchlikni saqlash muammmosi 
Ko`plab ozodlikka erishgan 
mamlakatlar iqtisodiy qoloqligini 
bartaraf etish 
Ochlik va to`qlik bilan kurashish 
Sog`likni saqlash, maorifning 
muhim masalalarini hal etish 
Insoniyat istiqomat qilayotgan 
ma`naviy muhitni «ifloslanish»dan 
himoyalash. 
Ekologik 
Energetik 
Xom-ashyo, oziq- ovqat 
Demografik 
H O Z I R G I   Z A M O N N I N G   U M U M B A S H A R I Y   M U A M M O L A R I  

 
195 
 
 
 
 
 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I  
T A S H Q I   S I Y O S A T I  
Davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, 
chegaralarning dahlsizligi, nizolarni tinch yo`l bilan hal etish boshqa davlatlarning ichki 
ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume`tirof etilgan boshqa 
qoidalari va normalariga asoslanadi. 
O`zbekiston Respublikasi Tashqi siyosatining 
strategiyasi, uning tashqi siyosiy manfaat¬larini 
himoya qilish va ro`yobga chiqarish masalalari, davlat 
xalqaro faoliyatining umumiy muammolari bo`yicha 
takliflar ishlab chiqadi. 
Tashqi ishlar 
vazirligi 
Tashqi siyosatning ustuvor yo`nalishi 
Iqtisodiy aloqalarni chuqurlashtirish 
va uning ko`lamini kengaytirish 
Xorijiy sarmoyalarni milliy iqtisodiyotga  
jalb etish. 
Belgilangan tartibda muzokaralar  
olib boradi 
Mintaqada va dunyoda tinchlik va 
barqarorlikni mustahkamlash. 
Shartnoma va bitimlar tuzadi 
Takliflar tayyorlaydi 
Xalqaro aloqalarni 
rivojlantirish borasida 
davlat idoralarining ishini 
o`z vakolati doirasida 
muvofiqlashtiradi 
O`zbekiston Respublikasining 
milliy davlat manfaatlarini, 
uning chet ellar¬dagi 
fuqarolari huquqlari¬ni 
himoya qilishni ta`minlaydi 
Respublika hududida xorijiy vakolatxonalar va xalqaro 
tashkilotlarning diplomatik hamda konsullik dahlsizligiga 
rioya etish uchun shart-sharoit yaratadi. 

 
196 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yevropada tiklanish 
va taraqqiyot banki 
Xalqaro mehnat 
jamg`armasi 
Qo`shilmaslik 
xarakati 
Islom  
konferensiyasi 
Xalqaro valyuta 
jamg`armasi 
Iqtisodiy hamkor¬lik 
tashkiloti 
Jahon intellektu¬al 
mulk tashkiloti 
Osiyo taraqqiyot 
banki 
Jahon  
banki 
Bojxonalar 
hamkorligi tashkiloti 
Elektr aloqasi bo`yicha 
xalqaro ittifoq 
Jahon meteorologiya 
tashkiloti 
Jaxon turizm 
tashkiloti 
Xalqaro alimpiada 
qo`mitasi 
Jahon pochta  
ittifoqi 
B M T 
Е Х H Т 
O ` Z B E K I S T O N   A ` Z O  
B O ` L G A N   X A L Q A R O  
T A S H K I L O T L A R  
Atom energetikasi bo`yicha  
xalqaro agentlik 
Xalqaro avtomobilchilar  
ittifoqi 
Osiyo va Tinch okeani  
xavzasi bo`yicha iqtisodiy va  
ijtimoiy hay`at 
Jahon sog`liqni 
saqlash tashkiloti 

 
197 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N D A   I S H L A B  
T U R G A N   X A L Q A R O  
T A S H K I L O T L A R  
V A K O L A T X O N A L A R I  
Yevropa hamjamiyatining 
texnikaviy hamkorlikni 
muvofiqlashtirish bo`yicha 
O`zbekiston sho``basi 
Yevropa tiklanish va 
taraqqiyot banki 
Germaniya texnikaviy 
hamkorlik jamiyati 
Germaniya iqtisodiy 
vakilligi 
Jahon banki 
Tinchlik korpusi 
Xalqaro qizil xoch 
qo`mitasi 
Osiyo 
taraqqiyot 
banki 
Xalqaro 
valyuta 
jamg`armasi 
Konrad Adenauer 
jamg`armasi 

 
198 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O`zbekiston Respublikasi 
elchixonalari joylashgan 
mamlakatlar (2005y.) 
OSIYOda 
OSIYOda 
M D H da 
YEVROPADA 
ITALIYA 
AVSTRALIYA 
BELGIYA 
FRANSIYA 
BUYUK BRITANIYA 
POLSHA 
 
 
GERMANIYA 
LATVIYA 
AFG`ONISTON 
KOREYA (JANUBIY) 
M I S R 
SAUDIYA ARABISTONI 
MALAYZIYA  
AFRIKAda 
QUVAYT 
MALAYZIYa 
INDONEZIYA 
ROSSIYA 
UKRAINA 
AMERIKAda 
QOZOG`ISTON 
OZARBAYJON 
TOJIKISTON 
TURKMANISTON 
QIRG`IZISTON 
A Q Sh 
HINDISTON 
XITOY 
POKISTON 
E R O N 
YAPONIYA 
ISROIL 
TURKIYA 

 
199 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
JADDA (SAUDIYA 
ARABISTONI) 
ISTAMBUL 
(TURKIYA) 
MOZORI - SHARIF 
(AFG`ONISTON) 
DUBAY 
(BIRLASHGAN ARAB 
AMIRLIKLARI) 
BANGKOK 
(TAILAND) 
NYU-YORK (AQSH) 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I  
K O N S U L X O N A L A R I  
J O Y L A S H G A N   S H A H A R L A R  
( 2 0 0 5 )  
AFINA 
(GRETSIYA) 
SHANXAY  
(XXR) 
FRANKFURT 
(GERMANIYa) 

 
200 
 
 
 
O ` Z B E K I S T O N   R E S P U B L I K A S I   Q A T N A S H A Y O T G A N  
M I N T A Q A V I Y   H A M K O R L I K   T A S H K I L O T L A R I  
Shanxay hamkorlik 
tashkiloti 
2001 yil 15 iyunda 
tashkil topgan 
YEvrosiyo iqtisodiy 
hamjamiyati 
2000 yil 10 oktyabrda 
tashkil topgan 
A ` z o l a r i: 
Xitoy, Rossiya, Qo- 
zog`iston, Tojikis- 
Ton, O`zbekiston 
(2001 y. 15.06.) 
A ` z o l a r i: 
Rossiya, Belorus, 
Qozog`iston, Toji- 
kiston, O`zbekis- 
ton (2006 y. 25.01) 
 
M a q s a d i  
M a q s a d i  
Davlatlarda integratsiyaning 
eng yuqori darajasini ta`minlash 
O`zaro savdo-sotiqda bosqichma- 
bosqich ta`rif va nota`rif to`siqlarni bekor 
qilish yo`li bilan erkin savdo zonalarini 
barpo etish 
Transport xizmatlari umumiy bozorni va 
yagona transport sistemasini barpo etish 
Umumiy energetika bozorini va yagona 
bojxona ittifoqini barpo etish 
 
Iqtisodiy va valyuta ittifoqini barpo etish 
Davlatlar o`rtasida o`zaro ishonch va 
do`stlikni mustahkamlash 
Umumiy harakatlar bilan mintaqaviy 
tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni 
ta`minlash 
Siyosiy, savdo-iqtisodiy, ilmiy-
texnikaviy, ta`lim, energetika, 
transport, ekologiya sohalarida 
hamkorlikni rivojlantirish 

 
201 
MILLATLARARO MUNOSABATLAR, MILLIY SIYOSAT  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Milliy masala deganda turli millat va elatlarning o`zaro munosabatlarida zarur ehtiyojlarni qondi¬rishga to`sqinlik 
qiluvchi holatlarning yuzaga kelishi tushuniladi. Ular ko`p millatlar yashaydigan mamlakatlarda u yoki bu 
millatlarning manfaatlarini hisobga olmaslik holatlaridan kelib chiqadi 
M I L L I Y   M A S A L A  
Tuzilishi 
Hal qilish prinsiplari 
Milliy tengsizlik munosabatlari, millatlarni 
imtiyozli va to`la bo`lmagan huquqli, buyuk 
davlatchilik va ezilgan millatlarga bo`linishi 
munosabati bilan vujudga kelgan 
muammolar 
Turli xil millatlarning iqtisodiy va madaniy 
taraqqiyotining tengsizligi darajasi bilan 
bog`liq muammolar 
Milliy negizdagi dushmanlik va 
shubhalanish, milliy zulm, milliy ixtiloflarga 
asoslangan muammolar. 
Millatlarning o`z taqdirini o`zi belgilash huquqi va milliy 
manfaatlarni har tomonlama hisobga olishga asoslangan 
demokratizm 
Real milliy vaziyatni hisobga olib, tomonlarning kompromiss va 
muloqotga kelishi 
Barcha millat va xalklarning soni va taraqqiyot darajasidan 
qat`iy nazar tengligi 
Ayrim shaxsning huquqi va erkinliklari va millatlarning huquqi 
va erkinliklari o`rtasidagi o`zaro bog`liqlik. 
Milliy muammolarni hal etishga tor sinfiylik bilan  
yondashuvdan voz kechish 
Millatchilik, shovinizm, ayirmachilikning har qanday  
ko`rinishiga murosasizlik 
Xalqlar tarixiy taqdirlarining birligi, davlatlar  
yaxlitligining ta`minlanganligi 

 
202 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qo`shiluvchilik 
Ajraluvchilik 
M I L L A T L A R N I N G   O ` Z   T A Q D I R I N I   O ` Z I  
B E L G I L A S H   H U Q U Q I  
A n g l a t a d i  
A m a l g a   o s h i r i s h   s h a k l l a r i  
 
Ajralib chiqishgacha va 
mustaqil davlat tashkil 
etishgacha bo`lgan, 
davlat tuzilishini xalq 
tomonidan erkin tan 
olinishi 
 
Taraqqiyotining 
iqtisodiy, siyosiy, 
ijtimoiy-madaniy va 
boshqa masalalarni hal 
qilishda mustaqillik 
 
Davlatchilikning 
institutlarini va 
ramzlarini tanlash 
erkinligi 
 
Xalqlarning bir 
davlatga 
 birlashuvining 
ixtiyoriyligi 
 
 
Milliy  
davlatchilikni 
belgilash asosida 
xalqning xohish 
irodasi ta`siri ostida 
millatning ko`p 
millatli davlat 
birlashmasi tarkibidan  
chiqishi 
 
 
 
Unitar davlat 
sharoitlarida bir xalq 
(millat)ning boshqa 
xalqlar bilan federativ 
asosda yagona 
davlatga  
birlashuvi 

 
203 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Shakllanish sabablari 
7 
O`z milliy manfaatlarini himoya etish uchun tashkil etilgan o`zaro raqobatlashuvchi, boshqa millatlar 
tuzilmalari ijtimoiy siyosiy qarama-qarshiliklari holatining eng so`nggi shakli