O’rta maxsus ta’lim vazirligi

Kasblar nufuzli va nufuzsiz buladi degan xato tushuncha. Birkator kasblar xususida ayrim odamlar notugri tasavvurda buladilarUlarning fikricha, mexnat faoliyatining ba’zi bir muxim turlari e’tiborga sazovor bulmagan, nufuzsiz kasb xisoblanar- mish. u soxta, asossiz tushunchadir. Sizning uzingiz \am yaxshi bilaeiz-ki, bizning sotsialistik davlatimizda xar kanday mex- nat muxim va xurmatga sazovordir.«SHeriklardan orkada kolmaslik uchun» kasb tanlash. Uninchi sinfni bitirgan bolalarning kupchilik kismi urtoklik yoki dust- lik prinsipa buyicha kasb tanlaydilar, fakat birga bulishni maksad kilib ukishga, ishga kiradilar. Xush, bu yaxshimi yoki yomonmi?Agar dustlarning kizikishlari, mayllari, kobiliyatlari bir xil kasb soxasidagi faoliyatga mos kelib kolgan xollarda bu yax­shi, albatta. Lekin ularning birortasi «sheriklari shu kasbni tanlagani uchun» bunday kilgan bulsa, u xolda yomon, albatta. Bunday xollarda odatda kishi afsuslanib koladi va oradan uzok vakt utgach, bazan asa mashakkatli sarsongarchilikdan keyin dasglab- ki tanlagan kasbini uzgartirishga majbur buladi. Albatta, bi- ror joyda urtoging bilan yonma-yon ishlashga nima etsin. Lekin xar bir kishi uz mexnat yulini tanlar ekan, eng avvalo, shu kasb men ishlay oladigan soxamikan, bu ishni eplay olarmikanman, shu kasbga mos kelarmikanman, shu soxada ishlasam kanday nati- jalarni kulga kiritarkinman? degan savollar turrisida uy- lab kurmogi kerak.Biror kasb egasi bulgan kishiga karatilgan munosabatni kasb- ning uziga kuchirish. Kasbning fakat tashki yoki xususiy bir tomoniga kizikish. Sizlarning kupchiligingiz uchuvchilik kasbini kupincha jasorat- lar bilan, odatdan tashkari katta tezlikda parvoz kilish bilan, kaxramonona kidiruv ekspeditsiyalari bilan boglik xolda tasav- vur kilasiz. Uchuvchining kundalik mexnatiga xos bulgan xususiyatlar turrisida juda oz narsa bilasiz, albatta. Uchuvchi eng avvalo, uzini kat’iy rejimga buysundira olishi, uzok muddat davom eta- digan asosiy nagruzkalarga chidamli bulishi zarur, avariya xola- tiga tushib kolgan kezlarda uzini yukotib kuymasligi, uziga ishonib topshirilgan texnikani a’lo darajada bilmogi lozim. SHuning uchun kasb tanlashga jiddiy munosabatda bulish usha kasb turrisida xar tomonlama bilimga ega bulishni takozo etadi.O`quv predmetining kasbga tenglashtirilishi. Xar bir ukuv i rey. meti zaminida juda katta va kup mikdordagi konkret ishlar yotadi va kasb tanlayotganda buni unutmaslik kerak. Masalan, agar siz adabiyot faniga kiziksangiz va uzingizning butun xayotingizni shunga bagishlashni istasangiz, u xolda siz mazkur predmet zami­nida kanday real kasblar, mashrulotlar turishini bilib olmo- ringiz kerak. «Umuman adabiyotchi» degan tushuncha bulmaydi, balki adabiyot ukituvchisi, gazetaning adabiy xodimi, nashriyot redaktori, tadkikotchi-adabiyotshunos, kutubxona kitob fondining xodimi, kutubxonachi, bibliograf va boshka shunga uxshash kasblar mavjud. Siz mazkur kasb vakillarining mexnati bilan mufassal ganishib chikkaningizdan keyin, extimol, adabiyotga bulgan muxabbatingiz bu fakat shunchaki kitobxon kizikishi ekan, degan xu- losaga kelishingiz mumkin. Bu kizikish yukorida sanab utilgan kasblardan birortasini real tarzda egallab olish bilan mutlako boglik bulmasligi mumkin. Xar kanday kasbdagi kishi xam kitob- ni sevishi, uzining bush vaktlarida kitob ukishi mumkin va lozim.Agar siz matematikani sevsangiz, yana baribir tegishli ukuv yurtini tamomlaganingizdan keyin ushbu ukuv predmeti bilan kanday mexnat mashruloti boglik bulishi turrisida uylab kurmo- gingiz kerak. Jumladan, bu soxadagi kishilar xisoblovchi-prog- rammist, matematika ukituvchisi, injener, ilmiy xodim bulib ishlashlari mumkin.Moddiy ishlab chikarish sox,asidagi mexnatning xarakteri tur- risidagi eski tushunchalar. Fan-texnika tarakkiyotini jadallash- tirish davrida kchshgina kasblar buyicha mexnatning mazmuni tez uzgarib bormokda. Kasblar, ayniksa, ishchi kasblar moddiy ji- xatdan murakkab texnika bilan kurollanmokda. Bu esa mexnat unumdorligini va mexnat madaniyatini ancha yuksak darajaga ku- taradi. Ishchilar mexnati kul mexnatidan, jismoniy mexnatdan, kuch ishlatiladigan mexnatdan tobora kuprok ozod bulib bormok­da. SHuning uchun ishchi fan asoslarini, texnikani, texnologiyani, zkonomikani va ishlab chikarishni tashkil etishni bilishi, bu so xada yaxshigina ilm olgan bulishi kerak.Mana, fakat birgina misol. Ishlab chikarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, potok avtomat liniyalar, rakamli prog­ramma bilan boshkariladigan stanoklar, robot texnikasi komp- lekslarining joriy etilishi remontchi-slesar mexnatining xarak- terini sezilarli darajada uzgartirib yubordi. Avtomat liniya­lar va agregat stanoklarining sozlovchilari endilikda ayrim stanoklarni emas, balki xilma-xil mashinalardan iborat murakkab kompleksni sozlab ishga tushirishlari kerak. Bu ular mexna- tini injener mexnatiga yakinlashtiradi (albatta, ishchi uz ustida ishlasa, ishlaganda xam doimiy ravishda ishlab, uz malakasini muttasil oshirib borgan takdirdagina shunday buladi).Amaliy jixatdan olganda, vakti kelib barcha kasblar xam uz kiyofasini uzgartiradi. Goxo shunday xam buladiki, kasb- ning nomi eskicha kolgani bilan uning mazmuni mutlako yangi pro­fessional mexnat xarakteriga ega buladi. Mana shuning uchun xam kasbning ayni xozirgi zamon kiyofasi tugrisida imkoni boricha kuprok bilimga ega bulishga xarakat kilish lozim.Kasb tanlash vaktida uzining jismoniy xususiyatlarini, mu- xim kamchiliklarini bil maslin yoki ularga etarli baxo bermaslik. Siz bilasizki, organizmning u yoki bu xususiyatlari tufayli, sog- likning uncha yaxshi bulmasligi sababli kishiga bir kator kasblar tugri kelmasligi mumkin. Bunda usha odam kasbni egallab olishga kodir bulmaganligi uchun emas, balki usha kasbda ishlash uning sogligiga yomon ta’sir kilishi mumkinligi uchun xam unga bu kasb turri kelmaydi.Uz kobiliyatlarini va kasb tanlash sabablarini yaxshi bilmaslik. Uz-uzini, uz shaxsiy xususiyatlarini bilish, uz kobiliyatla- riga real baxo bera olish murakkab vazifadir. Uni kanday ki- lib yaxshirok amalga oshirish mumkin? Birinchidan, kishi uz kobi- liyatlarini urganishga urinib kurishi kerak. Ikkinchidan, mana shu kobiliyatlarini uzining bulajak kasbi talablari bilan tak- koslab kurishi kerak. Uz kobiliyatlarini urganish bilan chekla- nib kolmay, ularni turli yunalishdagi faoliyatda sinab kurmogi lozim. Bunda xulosa chikarishga shoshilmaslik kerak. SHuni esda tutish kerakki, mexnatsiz, iroda kuchini sarf kilmasdan turib, xech kanday natijaga shaxsan bir kishiga izzat-xurmatdaerishib bulmaydi. Xatto uzingiz sevgan ish xam sabr-tokatni, zur berib ishlashni, murakkab, kutilmagan vaziyatlardan yul topib chikib ketish uchun xarakat kilish- ni, urinishni talab kiladi.Kasb tanlash vaktida boshdan kechirgan xato va kiyinchiliklaringizni uz ur- toklaringiz bilan muxokama kiling. Bu xato va kiyinchiliklarni engib utish yullarini belgilab oling.Sizning xar biringiz kasbga doyr plan tuzish va uni amalga oshirish vaktida bir kator problemalarga duch kelasiz: kasb tan­lash formulasidan konkret kasbning uziga kanday utish mumkin? Usha kasbga uzingiz yarokli ekanligingizni kanday kilib bilish mumkin? Uz-uzini tarbiyalash plani kanday tuziladi? degan savollar paydo buladi. Mana shu problemalarning xal etilishiga kasblar buyicha konsultatsiya yordam beradi.