O’rta maxsus ta’lim vazirligi

10.Modul.Kasb tanlashda hatoliklarni oldini olish omillari Kasb tanlashga doir reja tusish .
11-Mavzu:Kasb tanlashda uchraydigan tipik xatoliklar.kasb tanlashdagi onglilik va mustaqillik.kasblarning murakkablik omillarini tahlil qilish. Kasb egallash va ishga joylashishga doir shahsiy reja tizish.Kasbiy qiziqish va moyilliklarni aniqlash. Tanlangan kasb hunarga doir ma`lumotlar to`plash.
REJA:
1.Kasb tanlashdagi onglilik va mustaqillik,kasblarning murakkablik omillarini tahlil qilish.
2. Kasb egallash va ishga joylashishga doir shahsiy reja tizish.Kasbiy qiziqish va moyilliklarni aniqlash.
3. Tanlangan kasb hunarga doir ma`lumotlar to`plash.


Tayanch so`z va iboralar:Kasbga doir maslahat, kasbga doir reja, kasb tanlashdagi onglilik, mustaqillik,

Kasb tanlashdagi mustakillik deganda kishining bu soxada maksimum daxlsizligi, uzining tashabbuskorligi tuda namoyon bulishi tushuniladi. Lekin bu, siz ishni yaxshi biladigan tajribali kishilarning nasixatlariga kulok solmasligingiz kerak,degan ma’noni anglatmaydi, albatta. Mexnat fa od i yati ni boshlash uchun kasb tandashda bu ishga ongli ravishda yondashmok va uni mustakil ravishda xal kilmok kerak. Konkret iktisodiy rayonning, davlatning kadrlarga bulgan extiyoji, ganlanadigan kasb talablariga kishining kizikishi,mayllari, kobiliyati, sorliri muvofik kelishi, konkret mexnat soxasida orttirilgan amaliy faoliyat tajribasi, mexnat sharoiti kabi muxim omillar xisobga olinsagina kasbni ongliravishda tanlangan deb xisoblash mumkin. Bunda eng avvalo oiladagi katta yoshli kishilarning pozitsiyasi nazarda tutiladi. Basharti, kasb tanlash turrisidagi masalada sizning va ota-onalaringizning fikri bir joydan chiksa, bu yax- shi, albatta. Mabodo bunday damfikrlik bulmasa, uz imkoniyat- laringizni chamalab, sizdan kattarok yoshdagi kishilarning fikr- muloxazalarini taxlil kilib kuring. SHundan keyin uz tanlagan kasbingiz foydasiga ishonchli dalillar keltirib fikringizni uzgartirmaisiz yoki sizga bildirilgan etirozlar urinli bulsa, uz karoringizni uzgartirasiz bu masalani xal kilishda, al­batta, uzingiz mustakil bir fikrga kelishingiz kerak.Mustakillikni ujarlik bilan aralashtirib yubormaslik ke­rak. Mustakil odam, ujar kishidan farkli ularok, kimningdir unga beradigan maslaxatlari uzini turri yuldan adashtirib ku- yadi, deb kurkmaydi; u usha maslaxatlarning foydasini tushunadi, dono fikrlarni uziga kabul kiladi, shosha-pisha bir xulosaga kelishni uylamaydi.Kasb tanlashda onglilik va mustakillik odamning uz kiziki- shi, kobiliyatlari, irodaviy sifatlariga uzi realistik baxo be- rishini takozo etadi. Bunday uz-uziga baxo berish xar kimning xam kulidan kelavermaydi. SHuning uchun predmetchi-ukituvchilar- ning, sinf rlxbarlarining fikrlariga kulok solish va amal kil i sh muxim axamiyatga zgadir. CHunki xar bir pedagog sizning xulk avtoringiz, ish faoliyatingizni kuzatib borib, kizikish- laringiz, mayllaringiz xarakteringiz, kobiliyatingiz va mex- natga kay darajada tayyor ekaningiz turrisida xammadan kura yaxshirok fikr bildirishi mumkin.

Ongli ravishda kasb tanlash degan gapning manosi shuki, siz­ning xar biringiz uz imkoniyatlaringizni lsamiyatimiz extiyojlari bilan, uning axlokiy prinsiplari bilan takkoslab kurishin- giz kerak. Bunda fakat jamiyatning bugungi kundagi extiyojlari va imkoniyatlarinigina xisobga olish bilan cheklanibgina kol- may, shu bilan birga partiyamizning mamlakat sotsial-iktisodiy rivojlanishini jadallashtirishga karatilgan tadbirlarini na zardan kochirmaslik muximdir.Mutaxassislarning bashorat kilishlariga Qaraganda, sizning xar biringiz uz xayotingiz davomida 5-6 marta professional bi­lim va malakalarni yangilashingizga turri keladi. Buning uchun esa mustaxkam poydevor-umumiy urta ma’lumot bulishi kerak. Ay- ni mana shunda bilimlar sistemasi xar kanday professional faoliyatning negizini tashkil etadi, umumiy kobiliyatlarni xamda professional jixatdan muxim axamiyatga ega bulgan fazilatlar- ni rivojlantirishga yordam beradi, unlab turli mashgulotlarning tushunarli bulishini, maxoratni tez sur’atlar bilan ustirishni ta’minlaydi, agar zarur bulsa faoliyat soxasini uzgartirish im- konini beradi.Siz uzingizning bulrusi kasbingizni tanlash turrisida uylar ekansiz, uz kizikishlaringiz, mayllaringiz, imkoniyatlaringizga baxo bera boshlaysiz. Xullas, siz uz fazilatlaringizning mu- rakkab olamini taxlil kilishni urganasiz. Zero xar bir kishi uzining bulrusi mexnat yuli turrisida uylayotgan vaktda bu fazilatlarni e’tiborga olmay iloji yuk.Kishi uz ustida ishlashni, uz xarakterini, iroda kuchini shakl- lantirishni, uz professional kobiliyatlarini rivojlantirishni istasa, xech kachon kech bulmaydi, lekin bu ishni yoshlik paytidan boshlagani ma’kul.
U yoki bu mashrulot kancha vakt, ya’ni soat nechadan nechagacha davom etishi jadvalda anik kursati lar edi. Hech kanday kuch yoki sabab uning uzi tomonidan belgilab kuyilgan ish tartibini uzgartirishga majbur kila olmas edi. Fakat yangidan paydo bulgan okilona ishlargina, uning uziga bog- lik bulmagan muxim sharoitlargina mashgulotlarni utkazishdagi belgilangan izchillikni uzgartirishi mumkin edi». Bu ishdagi birinchi kadamni uzidagi mustaxkamlanishi va rivojlantirilishi zarur bulgan fazilatlar ruyxatini tuzib chi- kishdan boshlash kerak. SHuningdek, xar bir kishi fakat uzigagina xos bulgan ba’zi b'ir xususiyatlarni yukotishni xam, uzgartirish- ni xam rejalashtirishi, uziDagi salbiy sifatlar urniga ijobiy sifatlarini rivojlantirishi, kup mashk kilishi, mexnatni tash- kil etishning yana xam takomillashtirilgan usullaridan, yangicha ish rejalaridan foydalanmogi kerak va xokazo.Demak, kishi uzini-uzi boshkarishni urganib olishi uchun bi­rinchi galda uzini bilmogi kerak. Uz extiyojlari va kobiliyatiga, kizikishlari va xulk-atvori motivlariga, iztiroblari kechin- malari va fikr-uylariga ongli munosabatda bulmogi kerak. Kishi uzini-uzi fakat konkret mexnatdagina bilishi mumkin, ya’ni mexnat faoliyatining talablariga uzidagi bilim, maxorat va malakalar mos kelish-kelmasligini tekshirib kurishi, uzining jismoniy imkoniyatlariga, iroda sifatlariga, kollektiv ichida ishlay olish maxoratiga, odamlar bilan muomala kilish mada- niyatiga chukur baxo bermogi kerak va xokazo. Bunday uz-uzini nazorat kilish, uz-uzini analiz kilish natijalarini shaxeiy kundalik daftarga yozib borish foydalidir, bu xar kim uziga ob’ektiv baxo berish xamda uz-uzini takomillashtirib kamolga etkazib borish real planini tuzib olish imkonini beradi.Хar kim o`ziga, o`z kobiliyatlariga, axloqi sifatlariga, xatti-xarakatlariga tankidiy baxo berishi uzi tanlayotgan kasb ta- lablariga uz imkoniyatlari kanchalik muvofik kelishini takkos- lab kurish imkonini beradi. Kishi uziga-uzi past baxo kuyadigan bulsa, bu uning uz imkoniyatlarini ruyobga chikarishiga xalal be­radi, agar kishi uziga-uzi ortik baxo beradigan bulsa, bu ayanchli okibatlarga, kollektiv urtasida kelishmovchiliklar kelib chi- kishiga sabab buladi.Xar bir kishi uz ustida muvaffakiyatli ish olib borishi uchun intizomli bulmogi kerak, ya’ni u belgilangan axlok-odob koida- lariga, mashgulot tartibiga buysunmori, oldindan belgilab ku- yilgan yashash va mexnat kilish tartibi talablariga kat’iy rioya kilmori lozim. Xar bir xatti-xarakatni puxta o`ylab ko`rish. Kat’iyatli bulish.Agar zarurat bulmasa, uz xakingda bir oriz xam suz ayt- maslik.Vaqtni bexuda utkazmaslik; duch kelgan ishni emas, balki uzi xoxlagan ishni kilish.Xar kuni kechkurun uz xatti-xarakatlari turrisida xalollik bilan xisobot berish.Kilingan ishlar bilan xam, xozir kilinayotgan ishlar bilan xam, endi kilinajak ishlar bilan xam xech kachon maktanmaslik».Xarakterning, iroda kuchining anik maksadga yunaltirilgan xolda shakllantirilishi, bu siz kanday kasbni tanlashingizdan kat’i nazar, xalk xujaligining istagan bir soxasida muvaf­fakiyatli ravishda ishlash uchun zarur bulgan shaxsiy sifatlarni rivojlantirishning tarkibiy kismidir.Albatta kasbga doyr planning yagona bir shaklini tavsiya etish kiyin uning mazmuni xam, tuzilish nuli xam kishining akl- idrokiga, uning umumiy bilim saviyasiga, e’tikodi va boshka kup narsalarga boglik buladi. Shuning uchun biz mana shu aytilgan omillarning fakat eng asosiysi ustida planda, albatta, kur- satilishi shart bulgan omil turrisida tuxtalib utamiz. Kuzda tutilgan asosiy maksad planning negizini tashkil eti shi kerak, ya’ni unda nima ish bilan shurullanish, kim bulib eti shish, umumxalk ishiga kanday xissa kushish, bu ishda kimlarga tenglashish u3 aksini topmori kerak. SHundan keyin mazkur mak- sadga erishmok uchun xar bir kishi uz imkoniyatlariga: kizikishla- ri, mayllari va kobiliyatlariga, salomatligiga, irodaviy sifat- lariga real baxo berishga xarakat kilib kurishi zarur.Kasbga doyr plan tuzish vaktida maksadga erishish yullari va vositalarini: uz kuchini kaerda va kanday kilib sinab kurish mumkinligini, kerakli ma’lumotni kaysi ukuv yurtlarida olish mumkinligini, kasb maxoratini kanday kilib oshirish mumkinli- gi va xokazolarni belgilab olish kerak.Uz maksadingizga etishish yulida uchrashi mumkin bulgan kiyinchiliklarni xam oldindan kura bilish kerak, bu bexuda izti- rob chekishning oldini olish va mabodo zarur bulib kolsa, tanlan- gan kasbni boshkasi bilan almashtirish imkonini beradi. SHu­ning uchun bir nechta zapas variantlarni xam nazarda tutish mak­sadga muvofikdir.
Kasbga doyr rejada kishining uz-uzini tarbiya kilish program- masi. professional jixatdan muxim bulgan kanday fazilatlar- ni shakllantirish va rivojlangirish, uz sorlirini kanday kilib mustaxkamlash mumkinligi va boshka shu singari tadbirlar xam uz ifodasini topishi kerak. Uz bilimini mustakil oshirib borish uzustida ishlash masalalariga xam: kanday adabiyotni ukish, kan­day tugaraklarda yoki kizikish buyicha tuzilgan gruppalarda shu- rullanish, kanday kurgazmalarni borib kurish singari masala- larga xam aloxida e’tibor berish lozim. SHunday kilib, uzingiz kurib turganingizdek, shaxsiy kasbga doyr planlar yaxshi va xar tomonlama uylangan buliщi kerak, ularni tuzish vaktida xar bir kishi mustakillik kursatishi va mas’uliyatni xis etib turishi lozim. Tuzilgan kasbga doyr rejada vaqt-vaqti bilan murojaat qilib turish kerak bo`ladi.Qizikishlar chukurlashib, kasb tugrisi- dagi bilimlar ortib, amaliy faoliyat soxasida muayyan tajriba tuplanishiga karab plan xam uzgarib borishi, u ancha real planga ailantirilishi mumkin. Tugri kasb tanlash — bu oson ishlardan emasligini endi o``zingiz xam bilasiz. Demak, kasbni shunday tanlash kerakki, kelgusida bajaradigan ishingiz uzingizda konikish xosil kilsin va jamiyatga foyda keltirsin.Kasb tanlash vaktidagi xatolar va kiyinchiliklarning asosiy sabablari
Birdaniga yuksak yoki oliy malakali kasbni nazarida tutib ish kurish. Xar kanday faoliyat soxasida maxoratning dastlabki bos- kichlaridan muvaffakiyatli utgan kishilar mexnatda yuksak nati- jalarga erishadilar. Masalan, kimki dastlab ishchi, brigadir bu- lib ishlagan bulsa, u yaxshi injener bulib etishishi mumkin; kim­ki uz vaktida tirishkok bulgan bulsa va ishining barcha nozik to- monlarini bilsa, ugla kishi yaxshi raxbar bulishi mumkin.