O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

184-mashq. Gaplarni daftaringizga ko‘chirib yozing. Old qo‘shim­chalarning ishlatilishiga e’tibor bering.

Serjanjal uyda baraka yo‘q. Qanoat qorin to‘ydiradi, beqanoat o‘zin o‘ldiradi. Eshik ochiq bo‘lsa ham beruxsat kirma. Badavlat va baquvvat dushmandan emas, ochko‘z va badnafs, ichi qora odamga sherik bo‘lib qolishdan qo‘rq. Nomard do‘st seni chohga yetaklar.

Unda beravzan ekan har bir bino,

Ul binolarning ichinda yo‘q havo,
So‘risi yo‘q, sahni yo‘q, ayvoni yo‘q.
Aqrabolar yo‘q, aziz mehmoni yo‘q,
Beo‘chog‘-u bepalos-u betanur,
Betaom-u belibos-u qayda nur.
(Chustiy)


185-mashq. Gaplarni o‘qing. Old qo‘shimchalarni aniqlab, ular haqida fikr bildiring.

1. Serjahl va serzarda bo‘lmang, odamlar e’tiboridan qolasiz. 2. Noo‘rin aytilgan so‘z boshga kulfat keltiradi. 3. Baquvvat va kuchli farzandlari bor xalqni hech kim yengolmas. 4. Serquyosh o‘lkamizning har bir qarich yeri biz uchun muqaddas. 5. Nomard do‘st dushmandan yomon.

(Chustiy)


186-mashq. Uyga vazifa. Gaplarni o‘qing, ularni daftaringizga ko‘­chirib oling. Be-, ba-, no-, ser- old qo‘shimchalari o‘rnida ularning sino­nimlarini qo‘llash mumkinligi yoki mumkin emasligi haqida bahs yuriting.

Bevafo do‘stdan tayoq yaxshi, bebahra guldan yaproq yaxshi. Bevaqt qichqirgan xo‘rozning boshini kesadilar. Bemehr qarindoshdan mehr bergan yot yaxshi. Benuqson do‘st axtargan do‘stsiz qoladi. Besabab oyoqqa tikan kirmas. Befoyda so‘zni aytma, foydali so‘zdan qaytma. Nomard bo‘lib ko‘pga kirguncha, mard bo‘lib o‘lgan yaxshi. Nohaq ishga rivoj yo‘q. Serdaraxt qishloqni sel olmas. Serva’da kishi yolg‘onchi bo‘lur.

Ona — oliyhimmat, ona — sersaxo,

Ona sertilakdir, ona — serduo.
Ota-onani kim etmasa rizo,
U rasvoyi olam bo‘lur el aro.


Savol va topshiriqlar

1. Old qo‘shimchalar deb qanday qo‘shimchalarga aytiladi?

2. Old qo‘shimchalarni boshqa qo‘shimchalar bilan almashtirish mumkinmi?
3. Old qo‘shimchalarning o‘zbek tiliga o‘zlashish sabablari haqida so‘zlang.