O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Hamma holatlarda ham yuqoridagicha ma’nodoshlik yuzaga kelaver­maydi. Masalan, nodavlat tashkilotlari deyish o‘rniga bedavlat tashkilotlari deyilsa, uslubiy g‘alizlik yuzaga keladi.
Demak, qo‘shimchalardagi ma’nodoshlik nutqning muayyan davrdagi me’yorlari asosida yuzaga keladigan til hodisasi sanaladi.


190-mashq. Gaplarni o‘qing. Ma’nodosh qo‘shimchalarni topib ularni izohlang.

Ulamolar suhbatida bo‘l, pok, sof niyatli kishilarga talpin. (Amir Temur o‘gitlaridan) Bilimli kishi kerakli so‘zni so‘zlaydi, keraksiz so‘zni ko‘mib tashlaydi. (Ahmad Yugnakiy) Ilmsiz inson — mevasiz daraxt. Mevali daraxtga tosh otadilar. Obro‘li, izzattalab bo‘lishni istasang ilm o‘rgan. Bilimsiz kishilarning ko‘ngli xurofotga moyil bo‘ladi. (Abu Rayhon Beruniy) Sabrli odam uzoq yashaydi. Sabrsiz odam o‘z boshiga falokat keltiradi. Uning otasi mahallaning tag-tugli, baobro‘ odamlaridan edi. El g‘amiga dardkash bo‘lgan inson hech qachon hayotda qoqilmaydi. Dardchil yuraklarga sevinchlar yog‘di.

191-mashq. Matnlarni o‘qing. So‘zlar tarkibida noto‘g‘ri qo‘llangan qo‘shimchalarni aniqlab, to‘g‘risiga almashtiring.

Bir kuni Suqrotdan so‘radilar:

— Boodob bilan noodobning o‘rtasidagi farq nimada? U javob berdi:
— Gapiradigan hayvon bilan gapirmaydigan hayvon kabi. Bir hakimdan: «Ko‘rkam xulqdor kishi kim?» — deb so‘radilar. U: «Yomon xulqqa sabr qilgan», — deb javob berdi.

Vatan mening jon-u tanim sajdaxonamdir,

U mening to‘lin oyim, tinch-omonim,
Izzatim, sharafim, Ka’bam, qiblam
Hamda gulistonimdir.
(Fitrat)


192-mashq. Asosdosh so‘zlarga misollar keltiring. Ular ishtirokida gaplar tuzib, daftaringizga ko‘chirib yozing.

Namuna: tinch, tinim, tinimsiz, betinim...

Qarigan chog‘da halovat istasang, yoshlikda tinimsiz ilm o‘rganish payida bo‘l. Tinch bo‘lay desang, nafsingni tiy. Tinim bilmay kitob o‘qigan kishi bir kuni farog‘at topadi. Ilm ishtiyoqida betinim bo‘lgan tolibning ko‘ziga mol-dunyo ko‘rinmas.