O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

VA ULARNING SINONIMIYASI


Darsning maqsadi: O‘quvchilar ongida tobe bo‘lakni hokim bo‘lakka bog‘lab keluvchi kelishik qo‘shimchalari va ko‘makchi­lardan o‘rinli foyda­lanish ko‘nikmasini shakllantirish.


R E J A:

1. Тobe bo‘lakning hokim bo‘lakka kelishik qo‘shimcha­lari yordamida bog‘lanishi.

2. Тobe bo‘lakning hokim bo‘lakka ko‘makchilar yordamida bog‘lanishi.
3. Kelishiklar va ko‘makchilar sinonimiyasi.


1-topshiriq. Kitob... o‘qimoq birikmasidagi nuqtalar o‘rniga mos keluvchi bir necha kelishik qo‘shimchalarini qo‘shing. Ularning bir-biridan ma’no farqini ayting.
2-topshiriq. Onam... olmoq birikmasidagi nuqtalar o‘rniga mos keluvchi bir necha kelishik qo‘shimchalarini qo‘shing. Ma’nodagi farqini ayting.

Тobe bo‘lak hokim bo‘lakka bir yoki bir nechta kelishik qo‘shimchalari yordamida bog‘lanishi mumkin.

Agar hokim bo‘lak egalik qo‘shimchasidagi ot bilan ifodalangan bo‘lsa, tobe bo‘lak faqat qaratqich kelishigidagi ot bilan ifoda­lanadi:

Ot ning  ot -im (-m)

-ing (ng)
-i (-si)

Ba’zan qaratqich kelishigi ifodalanmasa ham, uning izi bilinib turadi:

Ot  ot -im (-m)

-ing (-ng)
-i (-si)

Agar hokim bo‘lak belgi bildiruvchi so‘zlar bilan ifodalanib, qiyoslashga asos vazifasini bajarsa, qiyoslanuvchi so‘z chiqish kelishigi orqali bog‘lanadi. Uni quyidagi sxema orqali ifodalash mumkin:

Ot dan  belgi

bildiruvchi
so‘z

Masalan, Oydan go‘zal; asaldan shirin; otdan baland kabi.

Agar hokim bo‘lak fe’l bilan ifodalansa, shu fe’lning ma’no talabiga ko‘ra tobe bo‘lak bir necha kelishik qo‘shimchalari orqali bog‘lanadi. Uni quyidagi sxema orqali ko‘rsatish mumkin:

Ot  fe’l

-
-ni

-dan

Masalan, uzum ye; uzumni ye; uzumdan ye.

Bularning birinchisida har qanday uzum, ikkinchisida so‘zlovchi bilan tinglovchi uchun ma’lum bo‘lgan aniq uzum va uning hammasi, uchinchisida so‘zlovchi bilan tinglovchi uchun ma’lum bo‘lgan aniq uzum va undan bir qism ma’nosi ifodalanadi.