Боғларнинг қутблилиги. қутбли боғ деб ундаги мусбат зарядларнинг маркази манфий зарядларнинг марказига тўғри келмайдиган боғга айтилади. Масалан, Н – Н, СН3 – СН3, Cl – Cl каби боғлар қутбсиз, H – Cl, CH3 – F, CH3 – NO2 боғлар эса қутблидир. Боғнинг қутблилиги миқдорий жиҳатдан диполь моменти () билан характерланади ва қ l e билан ифодаланади. Бунда l-мусбат ва манфий зарядлар марказлари орасидаги масофа (см), е- элементар заряд. Диполь моменти Дебай (D) ларда ўлчанади. 1D 1см10-18 электростатик бирлик. Агар молекула икки атомдан иборат бўлса молекуланинг дироль момент ибоғнинг диполь моментига тенг бўлади. Молекула учта атомдан иборат бўлса боғнинг диполь моменти қуйидаги формула билан ифодаланади:
|
бунда, ’ – боғнинг дироль моменти;
- модданинг диполь моменти;
- валент бурчак
|
Мураккаб бирикмалар диполь моментилари барча боғлар диполь моментларига мос келувчи векторларни қўшиш билан Аниқланиши мумкин. Боғнинг қутблилиги боғдаги атомнинг электроманфийлиги ортиши билан ортиб боради.
Боғнинг қутбланувчанлиги. Боғнинг қутбланувчанилиги деб боғдаги электронларнинг ташқи электр майдони таъсирида силжиб, ундаги атомларнинг қутбланишига айтилади. Бундай қутбланиш натижасида боғда ёки молекулада диполь моменти вужудга келади (). Бу диполь моментининг миқдори электр майдонининг учланганлигига ва молекула структурасига боғлиқ бўлган қутбланувчанлик коэффициентига боғлиқ:
|
бунда, Е-майдон кучланганлиги;
- қутбланувчанлик коэффициенти
|
қутбланувчанлик коэффициенти модданинг синдириш кўрсаткичи билан қуйидагича боғланган:
|
бунда,n–модданинг синдириш кўрсатгичи;
N – Авагадро сони;
М – модда молекуляр массаси;
d – модда зичлиги
|
`Модданинг қутбланувчанлик коэффициенти унинг молекуляр рефракцияси билан пропорционал бўлиб, қуйидагича боғланган:
Боғнинг қутбланувчанлиги боғдаги электрон зичлик ёки боғни ҳосил қилувчи атомнинг электрон қаватлари қанча кўп бўлса, шунчалик ката бўлади. Боғнинг қутбланувчанлиги боғни ҳосил қилувчи элемент атомининг даврий системадаги ўрнига қараб даврларда ўнгдан чапга, группаларда эса юқоридан пастга қараб, ҳамда боғнинг карралиги ортиб бориши билан ортади. -боғларнинг қутбланувчанлигига нисбатан -боғларнинг қутбланувчанлиги каттадир. Молекуляр рефракция аддитив хоссага эга бўлганлиги учун кўпгина моддаларнинг рефракциялари ундаги атомлар рефракцияларининг йиғиндиси шаклида ҳисоблаб чиқариш ва тажрибада топилган рефракция билан таққослаш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |