Oqıw qollanba Nókis-2021 DÚziwshi

Tálim procesinde tárbiyalaw :
• insan faktorına itibarlı bolıw, shaxs, onıń individuallıǵın esapqa alıw;
• tutas, maqsetke baǵdarlanǵan sistemada tárbiyalaw;
• tarbiyanıń adamgershiliklilik baǵdarın kúsheytiw;
• ruwxiy, kórkem-estetikalıq, milliy hám ulıwmainsanıylıq qádiriyatlardan paydalanıw;
• mánawiy-etikalıq tárbiyanıń zárúrligi;
• dóretiwshilik, sociallıq aktiv shaxstı tárbiyalaw;
• Shıǵıs oyshılları hám xalıq pedagogikası ideyalarıdan ónimli paydalanıw;
• sociallıq baǵdarlanılǵan, tárbiyanıń jańa pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaları;
• tálimnıń obyekti hám subyekti, óz-ózin jetilistiriw.
Óz-ózin jetilistiriw:
• óz-ózin jetilistiriwge jańasha qatnasıw, ózbetinshe tálim alıw;
• erkin bilim alıw, jeke qábiletlerdi kórinetuǵın eta alıw, sociallıq -kásiplik ǵárezsizlik;
• erkin bilim alıw strategiyası, joybarlaw hám ózin basqarıw, ózin tárbiyalaw;
• óz-ózin kásiplik-jeke tárepten jetilistiriw;
• erkin bilim alıw dárekleri, forması, metod, usıl hám quralları, olardıń hár qıylılıǵı, olardan nátiyjeli paydalanıw;
tálim sistemasında pedagog kadrlar tayarlaw hám mamanlıǵın asırıwda paydalanılatuǵın bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatların anıqlaw. Bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlar tiykarın tómendegiler quraydı :
• tálimnıń zamanagóy metodologiyası;
• milliy hám ulıwmainsanıylıq qádiriyatlar, milliy hám ulıwmadúnyalıq mádeniyat;
• xalq dástúrleri, úrp-ádetlerine;
• xalq pedagogikası ideyaları;
• pedagogikalıq gumanizm;
• shaxsqa baǵdarlanǵan pedagogika;
• pedagogikalıq mádeniyat;
• talabalardıń individual qızıǵıwshılıqları tiykarında qıliplesken xızmetleslik, óz-ara baylanıslar hám bir-birin túsiniw, isenim, óz-ara járdem, múnásibetlerdi beyimlestiriw pedagogikası;
• innovacialıq pedagogikalıq texnologiyalar - bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlar retinde;
• innovacialıq tálim, dóretiwshilik pikirlew; analitikalıq qábiletler; aldınan kóre biliw hám analiz etiw; shamalap pikirlew; óz iskerligine salıstırǵanda isenim, dúńyaǵa kózqarastıń keńligi, sociallıq áhmiyetli qararlardı qabıllaw, juwapkershilikti sezim etiw.
Bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlar Mámleketlik tálim standartları, tálim, oqıw programmaları hám jobaları, sabaqlıq, oqıw metodikalıq ádebiyatlar mazmunı, sonıń menen birge, jańa pedagogikalıq texnologiyalar mánisinde óz ańlatpasın taba alıwı zárúr. Tálim procesinde shaxstı, bárinen burın, milliy hám ulıwmainsanıylıq qádiriyatlar menen tanıstırıw, onıń rawajlanıwı ushın sharayat jaratıp beriw talap etiledi. Sol sebepli ózbetinshe tálim alıw, óz-ózin tárbiyalaw, óz-ózin rawajlandırıwdıń jáne sociallastırıwdı birge alıp barıw talap etiledi.
Rawajlanıwdıń zamanagóy basqıshında jámiyet tárepinen úzliksiz tálim sisteması aldına pedagogikalıq iskerlik mazmunı, onıń tiykarları, tálim-tárbiya nátiyjelerine salıstırǵanda belgili talaplardı qoyıp atır.
Tárbiyalıq qádiriyatlar degende bolsa, unamlı tárzdegi obyektiv-sociallıq shárt-shárayatlar, múnásibetler arqalı tárbiyalanıwshı shaxsına nátiyjeli tásir kórsetetuǵın materiallıq hám ruwxıy waqıyalıq túsiniledi. Tárbiyalıq qádiriyatlar ózinde ata-analardıń hám pedagoglar tárbiyalanıwshı shaxsında qáliplestiriwdi qáleytuǵın, puqaralıq jámiyeti ushın paydalı, usı sociallıq sharayatta zárúrli hám zárúriy áhmiyet payda etetuǵın pazıylet, sapa, qálew-tilek, umtılıw sıyaqlılardı sáwlelendiredi.
Tárbiyalıq qádiriyatlar tórt tiykarǵı óz-ara uyqas derekke iye:
1) genetikalıq, psixosomatikalıq, individual -jeke;
2) tabiyiy;
3) sociumga tiyisli;
4) sociallıq-ortaliq.
Tómende usı tárbiyalıq qádiriyat dáreklerine bólek-bólek toqtalıp ótemiz:
1. Genetikalıq, psixosomatikalıq, individual -jeke tárbiyalıq qádiriyat dárekleri. Genetikalıq tárbiyalıq qádiriyat dáreklerine instinkt, psixikalıq processler, individtiń energetikalıq resursları sıyaqlı tábiyiy-genetikalıq fenomenler kiredi. Áyne instinkt tiykarında shaxs minez-qulqında erk, salamat turmıs tárizi, ıqtıyatlılıq sıyaqlı tárbiyalıq qádiriyatlar qáliplesedi.
Zárúrli áhmiyetke iye organizmniń salamatlıǵı, onıń barlıq intellektuallıq hám fizikalıq mániske iye kúshlerdi rawajlandırıwǵa potencial múmkinshiligi tárbiyalıq qádiriyatı psixosomatikalıq processler nátiyjesinde payda boladı. Psixosomatikalıq processler óz gezeginde, individtiń fizikalıq salamatlıǵı, erki, jigeri, maqsetke baǵdarlanıwı, miynetke qızıǵıwshılıǵı, ózine isenim sıyaqlı individual -jeke sapasıarı haqqında sóylewge múmkinshilik beredi. Barlıq usı energetikalıq -psixosomatikalıq hádiyseler ǵárezsizlik, óz-ózin basqarıw, óz-ózin tusinip jetiw, óz-ózin jetilistiriw, óz-ózin kórinetuǵın etiw, sociallıq aktivlik sıyaqlı joqarı ámeliy iskerlik penen baylanıslı qádiriyatlardı júzege keltiredi.
2. Tárbiyalıq qádiriyatlardıń taǵı bir tiykarǵı deregi - bul tábiyat dúnyası bolıp tabıladı. Insan tábiyattıń ajıralmaytuǵın bólegi jáne onıń tábiyat penen óz ara múnásibeti kóp tárepten hár bir individtiń insaniylıǵı, pútinligin belgilep beredi. Tábiyat penen normativ óz ara háreket insanda qatar tárbiyalıq qádiriyatlı múnásibetti júzege keltiredi. Eń dóslep, tábiyat insan ushın tárbiyalıq, fizikalıq -sawallandırıwshı hám ruwxıy qádiriyat retinde sáwlelenedi. Tábiyattaǵı hár bir zat -hádiyse individti tárbiyalaydı.
Tárbiyalıq qádiriyatlardıń tábiyiy deregi shaxsta tábiyat, insan hám jámiyetke salıstırǵanda zárúrli qádiriyatlı múnásibetti qáliplestiredi. Tábiyat insanda materiallıq bolmıs, onıń payda bolıwı, materiallıq bolmıs forma hám nızamları birligi haqqındaǵı filosofiyalıq dúńyaǵa kózqarastı payda etadı. Insanda tábiyatqa tárbiyalıq -qádiriyatlı, ilimiy-biliwge tiyisli múnásibetti rawajlandırıwdıń, ol jaǵdayda ilimiy, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájiriybelerdi iyelew; real materiallıq turmıs háreket nızamların biliw; materiallıq turmıs mánisin filosofiyalıq tárepten túsinip jetiw; tábiyat nızamları menen baylanıslılıqta tábiyǵıy baylıqlardı ózlestiriwdegi ámeliy háreketke umtılıwdı xoshametleydi.
Bunnan tısqarı tábiyat tárbiyalıq qádiriyat retinde obyektiv sulıwlıq hádiysesi bolıp tabıladı. Tábiyat shaxsta estetikti, kórkem-estetikalıq sananı; dúnya gózzallıǵın seziw hám jaratıw qábiletin qáliplestiredi.
3. Tárbiyalıq qádiriyatlar deregi retinde socium da bólek áhmiyetke iye boladı. Mına nárseni ayrıqsha aytıp ótiw zárúr, insan tek ǵana tárbiyalıq qádiriyatlardı jaratadı, bálki onıń ózi de mánisine kóre tábiy hám zárúrli tárbiyalıq qádiriyat bolıp tabıladı. Úlken áwlad wákilleri, ásirese, ata-analardıń hám pedagoglar, mámleketlik hám jámiyetlik ǵayratkerleri, pán hám kórkem óner wákilleri ózlerinde tárbiyalanıwshılarǵa jaqtı hám kúshli tásir etiwshi shaxs pazıyletleri hám qásiyetleri, onıń iskerligi hám turpayı úlgisin sáwlelendiredi. Hár qanday ruwxıy jetik, keń oylawlı, dóretiwshi, jaratıwshań, juwapkerli insan ózinde ruwxıy ustaz huquqın bildiredi.
4. Aqır-aqıbette, taǵı bir zárúrli tárbiyalıq qádiriyat retinde ortaliq : insannıń ol haqqındaǵı oy-pikirleri, qiyalları, boljawları, ańızları sawlelenedi. Sebebi, Kosmos insanǵa kosmik keńislikke qıyallar umtılıwdı, onı ózlestiriw qızıǵıwshılıqtı, insan hám insaniyattıń máńgi bar ekenligi haqqındaǵı táliymattı, astrofizikalıq hám astronavtikalıq apparatlardı proektlewdi usınıs etti. Eń tiykarǵısı, kosmos insanǵa turmıs mazmunın ańlap jetiwge úlken tásir ótkerdi.
Joqarıda aytılǵan derekler analizinen usınnan ayqın boladı, tárbiyalıq qádiriyatlar socialliq ómir hám insan sanasında hár túrli múddetlerde ámeldegi bolıwı; usı qádiriyatlardıń barlıq jámiyetler ushın birdey áhmiyetke iye bolmawı; tárbiyalıq sistemalarda ámeldegi bola alıwı hám pedagogikalıq nátiyjelililikti belgilewge xızmet etedi. Áne usınıń menen baylanıslılıqta tárbiyalıq qádiriyatlar absolyut - atap aytqanda, genetikalıq derekten júzege keliwshi ulıwma insanıylıq qádiriyatlar; waqıt penen baylanıslı (waqtınshalıq ) - anıq-tariyxıy; turaqlı - mental, etnikalıq; individual -jeke sıyaqlı túrlerge bólinedi.
Absolyut ulıwma insanıylıq qádiriyatlarǵa tómendegiler kiredi:
-diniy-ruwxıy;
-bárshe mánis-itibarǵa iyelik etiw kúsh hám individual qábiletlerdi rawajlandırıwǵa múmkinshilik jaratıwshı;
-ishki etikalıq erkinlik, minnet hám minnetlemeli sananı qáliplestiriwde járdem beretuǵın;
-hújdan, muhabbat, isenim, minnet, oqımıslı adam sıyaqlı ruwxıy tiykarǵa iye etikalıq individuallıq hám jámáátlik qáliplestiriwshi;
- intellektual múlk hám fizikalıq miynetke tiyisli qábiletti rawajlantiruwshı;
- dunyanı etikalıq, estetikalıq hám ekologiyalıq seziw hám tusinip jetiwge múmkinshilik jaratıwshı.
Anıq tariyxıy shárt-sharayat hám jaǵday menen baylanıslılıqta ámeldegi bólatuǵın waqıt menen baylanıslı tárbiyalıq qádiriyatlarǵa tómendegiler kiredi:
- ideyalogiyalıq hám siyasiy qarawlar;
- huquqiy hám etikalıq ań hám norma sisteması;
- puqaralıq sanasın, turpayı hám pazıyleti dárejesi;
- turmıs hám ámeliy baǵdarlanǵanlıq perspektivası;
- moda, etiketke baǵdarlanǵanlıq;
- kásiplik jónelisler.
Turaqlı mental-etnikalıq tárbiyalıq qádiriyatlarǵa tómendegiler kiredi:
- tutas milliy tariyxıy -tájiriybe, óndiristegi ózine tánlikler, milliy mádeniyat, geografiyalıq shárt-shárayatlar, xalıq aralıq jaǵday tiykarında júzege keliwshi milliy xarakter qásiyetleri;
- dástúrler, úrp-ádetler, xalıq awızeki dóretiwshiligi, xalıq ámeliy kórkem óneri úlgileri, ótmishten qalǵan estelikler, estelikler;
- tálimiy dástúrler (tálim mazmunı, forma, metod hám quralları );
- shańaraqlıq dástúrler hám múnásibetlerdegi ayrıqshalıqlar;
- xalıq ónermentshiligi;
- milliy kórkem suwretleytuǵın kórkem óner, muzıka, teatr, kinomatografiya, poetikalıq dóretiwshilik;
- diniy qaras hám isenimdegi ayrıqshalıq.
Absolyut sociallıq áhmiyetke iye individual-jeke qádiriyatlarǵa bolsa, tómendegiler kiredi:
- jiger erkinligi;
- erkin pikirlew, júris-turıslardaǵı ǵárezsizlik;
- nızamlarǵa boysınıw hám nızamlardı jetilistiriwge uqıplılıq;
- ádalatsúyiwshilik;
- ziyreklik;
- ǵamxórlıq;
- gózzallıq hám jaqsı islerge isenim;
- intizamlılıq, óz-ózin jetilistiriw, óz-ózin basqarıw;
- ózligin saqlap qalıw, ishki insaniy barlıǵın túsinip jetiw.
Oqıwshılardıń ihformaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriw jańa bilimlendiriwge tiyisli qádiriyat retinde. Tálim sistemasında júz bergen innovaciyalıq ózgerisler processi qánigelik tálimi sistemasınıń aldına -bolajaq tárbiyashılardı tayarlawda hár qıylı ózgertiwler kirgiziw, tárbiyashılardıń informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriwde hár túrli jańalıqlardı kirgiziw sıyaqlı talaplardı qóya basladı. Xabar mádeniyatı qánige shaxsın innovaciyalıq iskerlikke informaciya texnologiyaları tiykarında rawajlandırıwdıń jeke, teoriyalıq hám ámeliy birligin sáwlelendiredi. «Xabar mádeniyatı» túsinigi tiykarında shaxstıń informaciyalıq tárepten qálipleskenliginiń ush tiykarǵı parqı ajıratıp kórsetiledi: ulıwma (bazalıq), professional (kásiplik) hám joqarı (mazmunlı-qádiriyatlı). Shaxsta xabar mádeniyatı qálipleskenligin usı dárejeleri anıq kriteryalardı tańlaw hám jeke rawajlanǵanlıq kórsetkishleri menen baylanıslı.
Oqıwshınıń xabar mádeniyatı sistemasındaǵı kognitiv-operacialıq hám shólkemlestirilgen strukturalıq bólimleri universallıq, xabar iskerliktiń pánler aralıq baylanıslılıǵı, sonıń menen birge, insannıń hár qıylı iskerlik sistemasındaǵı ulıwmalasqan xarakteristikasın sáwlelendiriwshi kompyuter sawatlılıǵı menen belgilenedi. Informaciyalıq mádeniyat usı jaǵdayda metodikalıq tárep penen baylanıslılıqta kórinetuǵın boladı.
Kásiplik (ámeliy) strukturalıq bólim oqıwshı shaxsınıń qánigelik iskerliginde kórinetuǵın informaciyalıq iskerliktiń ayrıqshalıǵı, qánigelik penen baylanıslılıqta informaciyalardı ızlep tabıw, tańlaw hám paydalanıw sıyaqlı táreplerdi ózinde sáwlelendiredi.
Kommunikativ hám dúńyaǵa kózqarasqa tiyisli strukturalıq bólimler -integrativ, sintetikalıq, informaciyalıq iskerliktiń kóp funkcionallıǵı; onıń pánler aralıq jáne unıversallıǵı sıyaqlı kriteryalar menen anıqlanatuǵın shaxstıń joqarı informaciyalıq mádeniyat dárejesin (mazmunli-qádiriyatlı) anıqlap beredi. Informaciyalıq iskerlik usı jaǵdayda strategiyalıq tárep menen baylanıslılıqta kórinetuǵın boladı.
XXI asirde tálim sisteması aldında turǵan eń aktual máselelerden biri shaxstıń informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriwden ibarat. Áyne, 1999- jılda XXI ásir «Texnikalıq-qánigelik tálimi» kongresi tárepinen - «Bilimler, informaciyalar hám civilizaciya erası» retinde tán alındı.
Usı processte oqıwshılardıń informaciyalıq mádeniyatı tez ózgeriwshen informaciyalıq jámiyette tabıslı kelisiw hám nátiyjeli tásir kórsetiwge múmkinshilik jaratıwshı teoriyalıq hám ámeliy bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelewdi shárt etip qoyatuǵın shaxstıń integrativ ayrıqshalıqı retinde kórip shıǵıladı. Áne sol kózqarastan informaciyalıq mádeniyat ózinde motivatciyalıq, kognitiv hám operaciyalıq strukturalıq bólimlerdiń ózgeriwshen processlerin kórinetuǵın etedi:
1-basqısh - oqıwshı informaciyalıq mádeniyatınıń motivaciyalıq strukturalıq bólegin qáliplestiriwge baǵdarlanıǵan. Usı basqıshtıń maqseti - oqıwshılarda jańa informaciyalıq texnologiyalardı úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıqtı, mútajlikti qáliplestiriw bolıp esaplanadı. Usı basqıshtıń maqsetin ámelge asırıw tómendegi wazıypalardı sheshiwge qaratılǵan boladı :
1) oqıwshılarni tıykarǵı túsinikleri («informaciyalıq mádeniyat, informaciyalıq texnologiyalardan paydalanıwǵa tayarlıq) hám qánigeliktiń ayrıqsha qásiyetleri menen tanıstırıw;
2) oqıwshılar menen xızmetleslikte olardı bolajaq qánigelik iskerligindegi bilimlerin teoriyalıq hám ámeliy tárepten jetilisken, úyrenip shıǵıwǵa baǵdarlanǵan halda oqıwshılar informaciyalıq mádeniyatınıń dáslepki dárejesin ) anıqlaw; oqıwshılardaǵı informaciyalıq mádeniyat qálipleskenligin - kolledjde tabıslı oqıw menen birge bolajaq qánigelik iskerliginde óz-ózin ańlatıw;
Ekinshi basqısh - oqıwshını informaciyalasqan jámiyette iskerlik kórsetiw hám óz iskerligin zamanagóylik penen baylanıslılıqta basqara alıwdı tolıq ańlap alıwın talap etedi. Bunday qatnas - oqıw informaciyasın tańlaw, oqıwshılar informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriwdi aktivlestiriw jáne onıń informaciyalasqan jámiyette kásiplik kelisiwdi támiyinlew kózqarasınan ámelge asırıladı.
Ekinshi basqıshnıń maqseti - oqıwshılardıń oqıw -bilıw hám kásiplik iskerliginde informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriwge baǵdarlanǵan tómendegi analitikalıq, diagnostikalıq texnologiyalıq, sonıń menen birge, shólkemlestirilgen kónlikpeler kompleksin qáliplestiredi:
l) aldın tájiriybelerde iyelengen teoriyalıq, metodikalıq, ámeliy bilimlerdi bekkemlew;
2) oqıwshılarda jámiyetti informaciyalastırıw sharayatında iskerlik maqseti hám wazıypaların anıqlay alıw kónlikpelerin qáliplestiriw;
3) oqıwshılardıń oqıw hám oqıwdan tısqarı iskerlikte iyelengen bilimlerinen ózbetinshe hám dóretiwshilik tárizinde paydalanıwǵa bolǵan umtılısların aktivlestiriw;
3-basqıshta oqıwshınıń bolajaq kásiplik iskerlikke tayınlıǵın qáliplestiriw, sonıń menen birge, joqarıda aytıp ótken informaciyalıq kónlikpe hám ilimiy tájiriybelerdi iyelew procesi ámelge asadı. Usı basqıshtıń mazmunli komponenti ózinde bolajaq qánigeniń informaciyalasqan jámiyette shaxs retinde qáliplesiwi ushın zárúr bolǵan bilimler kólemin birlestiredi. Sonıń menen birge, usı basqısh bolajaq pedagogtıń tálimniń juwmaqlawshı basqıshında óz-ózin reallastırıwǵa baǵdarlanǵan. Taiimnıń qálegen basqıshındaǵı aktivlestiriw procesi: tálim baǵdarınıń oqıw jobası, texnologiyanı tańlaw, taiim mazmunı sıyaqlı strukturalıq bólimlerge baylanıslı boladı.Sol waqıttıń ózinde usı qatnas biraz gónergen bolıp, aktivlestiriw procesi jobalardı dúziwden emes, bálkim bolajaq qánigeniń qáliplesiwinde informaciya maydanın proektlewden baslaw kerek. Usı processte proektlew muwapıqlıq, tolıqlıq, maqsetke baǵdarlanǵanlıq, kásiplik baǵdarlanǵanlıq; sistemalılıq, tálimniń ulıwmapredmetli nátiyjeleriniń jetekshi orındı iyelewi; qolaylılıq, oqıwshınıń informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriwde teoriya hám ámeliyattıń birligi sıyaqlı principlerge tiykarlanıwı kerek:
• muwapıqlıq - bul proektlengen oqıw informaciyalarınıń MTS ke qoyılǵan kásiplik talaplarına sáykes keliwi;
• tolıqlıq principı - kásiplik kompetentlik, kásiplik iskerlik mazmunı orta arnawlı tálim mazmunına hám metodlarına sáykes, sonıń menen birge, onıń informaciyalıq támiynatı (kitaplar, metodikalıq qollanbalar, didaktikalıq materiallarǵa hám basqalar ) bolıwı kerekliligin ańlatadı;
• tutaslıq principı - tálim baǵdarında oqıtılatuǵın pánler quramın hám oqıw dáwirinde ótiliwi maqsetke muwapıq bólistiriwdi anıqlap beredi;
• kásiplik baǵdarlanǵanlıq principı - ulıwma bilim beriw pánlerin de, qánigelik pánlerin da kásiplik kózqarastan baǵdarlanılǵan informaciyalar menen bayıtıwdı talap etedi. Joqarıda aytıp ótilgen principlerge tiykarlanǵan halda pedagogika kolledji oqıwshıları da informaciyalıq mádeniyattı qáliplestiriw maydanın tómendegi tárizde proektlew múmkin:
-Ilimiy-izertlew jumısların ótkeriwdiń informaciyalıq támiynatı;
-Oqıw hám pedagogikalıq ámeliyattı shólkemlestiriw
Qosımsha pánler blogınıń informaciyalıq támiynatı. Qánigelik pánleri blogınıń informaciyalıq támiynatı. Ulıwma bilim beriw pánleri blogınıń informaciyalıq támiynatı.
Oqıwshılardıń informaciyalıq mádeniyatın qáliplestiriw sisteması.
Oqıwshılarda informaciyalıq mádeniyattı qáliplestiriw múmkinshiligi oqıwshılardıń ózbetinshe jumısları hám auditoriya jumısları menen ǵana shegaralanıp qalmaydı. Sabaqtan tısqarı iskerlikte informaciyalıq mádeniyat tek ǵana oqıwshılardı biliw iskerligin asıradı, bálki informaciya texnologiyaları anıq úyreniw qálewin de qáliplestirip, sonıń menen birge, informaciyalıq mádeniyat ilimiy orientaciyaǵa tiyisli ilimiy tájriybelerin de qáliplestirip baradı. Informaciyalıq mádeniyattı qáliplestiriw processi, eger de qolaylı sharayatlar jaratıp berilse ǵana, tabıslı tárzde ámelge asıwı múmkin.
Pedagogika kolledji oqıwshılarında informaciyalıq mádeniyattı qáliplestiriw sisteması anıq oqıw pánleri arqalı ámelge asırılıwı múmkin. Dáslepki tiykarǵı hám eń zárúrli basqısh informatika, matematika sıyaqlı pánler járdeminde ámelge asırılıwı múmkin. Kompyuterden paydalanıw ilimiy tájriybelerin qáliplestiriw, algoritmler túrlerin biliw hám onnan paydalana alıw kónlikpesi, sonıń menen birge, informaciyalastırıw mashqalası boyınsha tiykarǵı túsiniklerdi ózlestiriw procesi barlıq oqıwshılar tárepinen ámelge asırılıwı kerek.
Ekinshi basqısh informacialıq texnologiyalar haqqında bilimdi ıyelew menen ózgeshelenedi. Usı basqıshtı ámelge asırıw arnawlı kurslar hám qánigelikler arqalı ámelge asırıladı.
Úshinshi basqısh tek ǵana bilimlerdi ózlestiriwge, bálki alınǵan bilimlerdi qánigelik iskerliginde dóretiwshilik tárizde qollanılıwınıń ózinde sáwlelendiredi. Oqıwshıdaǵı informaciyalıq mádeniyat usı táreplerin qáliplestiriwge pedagogikalıq ámeliyattıń barlıq túrleri, kurs jumısların tayarlaw, sonıń menen birge pitkeriw qaniygelik jumısların tayarlaw sıyaqlılar da baǵdarlanadı.
Texnologiyalıq qatnas - konceptual bilimlendiriwge tiyisli qádiriyat. Tálimdi texnologiyalastırıw - bul oqıtıw procesine texnologiyalıq qatnas tiykarında tálim maqsetlerine erisiwdiń eń maqul túsetuǵın jolı hám nátiyjeli qurallardı izertlewshi hám nizamlılıqlardı ashıp beretuǵın pedagogikalıq jónelis bolıp tabıladı. Tálimge texnologiyalıq qatnas - bul maǵlıwmat hám tálim mazmunın hár tárepleme analiz etiw jolı menen oqıw -tárbiya procesiniń ulıwma, jeke maqsetlerin analiz etiw, oqıtıwshı hám student maqsetleriniń ushırashqan noqatlarında (oqıtıw maqseti, oqıw maqseti) tálimniń didaktikalıq maqsetin belgilew tiykarında tálimdi proektlew hám ámelge asırıw jolı menen nıshandaǵı etalonga erisiw bolıp tabıladı.
Uluwma, tálim texnologiyası haqqında gáp ketkende óz ara tiyisli tómendegi hádiyselerdi bir-birinen parıqlawǵa mútajlik payda boladı :
• tálimdi didaktikalıq proektlew;
• proektti ámelge asırıw;
• tálimnıń usı hám aralıq nátiyjesine kóre didaktikalıq proektke ońlaw hám ózgertiwler kirgiziw;
• tálimdi tákirarlaw hám juwmaqlawshı qadaǵalawdan ibarat.
Bul hádiyselerdiń birinshi hám ekinshisi dástúriy tálim-tájiriybesinde da ushırasadı. Tálim texnologiyasınıń dástúriy tálim sistemasınan ayırmashılıǵı sonda, tálim nátiyjesi jáne onıń etalon dárejesinde bolıwı mudamı oqıtıwshı hám studenttiń dıqqat orayında turadı. Oqıtıwshı tálim nátiyjesin tez-tez tekserip, studentlerdi ózleri erisken tabıslardan xabardar etip turadı hám studentler ózleri erisken tabıs hám kemshiliklerdi ańlap, jetiskenliklerin jáne de kóbeytiwge, kemshiliklerin bolsa saplastırıwǵa háreket etedi. Studentler tálimniń zárúrligin, olar tálim processiniń haqıyqıy subyektine aynalǵan waqtında sezinedi.
Sońǵı waqıtlarda «texnologiya» túsinigin metodikadan ústin qoyıwǵa urınıslar júzege kelip atır. Negizi, «metodika» túsinigi texnologiyadan joqarı turadı. Sebebi, metodika - bul metatexnologiya. Eger usı túsinikti oqıw procesine qollanıw etetuǵın bólsaq, oqıw procesi, maqseti, wazıypaları, mazmunı, forma, metod hám quralların belgilewge tiyisli ulıwma talaplar ámeldegi. Hár bir oqıw shınıǵıwın ámelge asırıw belgili belgilengen algoritmik izbe-izlikke tiykarlanadı. Metodika áne sol algoritmlik izbe-izliktıń ulıwma hám jeke qaǵıydalarına tiykarlanıwı talap etedi. Oqıtıwshı oqıw maqseti menen baylanıslılıqta shınıǵıwdı ótkeriw texnologiyasın erkin tańlawı múmkin. Anıqlaw aytqanda, hár bir shınıǵıwda kútiletuǵın nátiyjege uyqas halda oqıw basqıshların bólek-bólek proektlew, hár bir basqıshta qollanılatuǵın forma, metod hám qurallardı tańlap alıw múmkinshiligi júzege keledi.
Ayırım jaǵdayda «metodika» hám «texnologiya» túsinigin parıqlawda oqıtıwshı hám student iskerligin tiykar etip kórsetiwge háreket etiledi. Yaǵnıy, metodikada oqıtıwshınıń sabaq procesindegi iskerligi kórsetip berilsa, texnologiyada studentlerdiń oqıw háreketleri aydınlastırıladı- degen oy-pikir bayanlanadı. Biraq bunday qatnastı maqullap bolmaydı. »Metodika» da, «texnologiya» da oqıtıwshı -student iskerligin pútinlikte analiz etedi. Texnologiya metodikadan ayrıqsha túrde hár bir basqıshta oqıtıwshı -student iskerligi mazmunın bólek-bólek aydınlastıradı. Hár bir basqıshta erisilgen nátiyjelerdi analiz etip, waqıtında korrekciyalaw imkaniyatın beredi. Áne sol tárep tálimge texnologiyalıq qatnasıwdıń eń tiykarǵı xarakterli tárepi bolıp tabıladı.
«Metodika» hám «texnologiya» túsinikleriniń tartıs sheńberi menen da baylanıslılıqda ayırım ayrıqsha táreplerdi ajıratıp kórsetiw múmkin. Atap aytqanda, metodikalıq sistema «Qalay oqıtıw? », «Ne ushın oqıtıw? », «Nege úyretiw? » sıyaqlı sorawlarǵa juwap izleydi, texnologiya bolsa, «Qanday tárizde nátiyjeli oqıtıwǵa erisiw múmkin? » degen sorawdı orayǵa qóyadı. Metodika oqıw procesin qanday tárizde shólkemlestiriw kerekligin názerde tutsa, texnologiya qaysı tártipte oqıw procesin eń qolaylı, maqul túsetuǵın tárizde ámelge asırıwǵa ser salıwdı qaratadı.
Real tálim ámeliyatında itibar qaratıw kerek bolǵan taǵı bir zárúrli másele «metod» hám «texnologiya» túsiniklerin birdey mazmunda qollanılıp atırǵanlıǵı bolıp tabıladı. Belgili bir baǵdarda tek ámeliyatshı -pedagoglardı ayıpker dew de orınlı emes. Sebebi, pedagogikalıq texnologiyaǵa tiyisli ádebiyatlarda «metod» túsiniginiń ornına «texnologiya» sózin qoyıp paydalanıw awhalı júdá kóp ushırasadı. Metod - maqsetke erisiw jolı retinde pútin tálim procesiniń bólek elementi esaplanadı. Eger interaktiv metodlardı «texnologiya» sózi menen ańlatpa jetip atırǵan qánigeler olardı qollanıw basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwın názerde tutıp, sonday qatnasıwǵa tiykarlanıp atırǵan bolsa bunday teoriyalıq -metodologiyalıq tiykar didaktikalıq kózqarastan zinhar qáte. Sebebi, texnologiyalıq process eki- proektlew hám joybarlaw basqıshlarınan dúziledi.
Tálim proekti maǵlıwmat mazmunın mámleketlik standartları talapları tiykarında analiz etiwden baslanadı. Analiz maǵlıwmat mazmunı elementleri (bilim, kónlikpe hám ilimiy tájriybeler, dóretiwshilik iskerlik tájiriybesi, múnásibetler) programmalarda qanday berilgenligi, sabaqlıqlarda qanday sáwlelendirilgenligine qaratiladi. Keyın tálim mazmunı uyreniledi ol yamasa bul temanı úyreniwden názerde tutılǵan maqset, tálimniń didaktikalıq maqseti, oqıtıwshı hám studentler maqseti, maqsetlerdi ámelge asırıw hám esapqa alıw , beriletuǵın úy jumısları muǵdarı, temalar boyınsha ótkeriletuǵın test sorawları, reyting qadaǵalawı basqıshları, etalon dárejesinde ózlestiriw forma, metod hám quralları aldınan belgilep qóyıladı. Bul jumıslardıń barlıǵı tálim modelin jaratılıwma alıp keledi. Joybarlaw shınıǵıw basqıshların proektlash, hár bir basqıshta professor -oqıtıwshı hám studentler iskerligin anıqlaw, qádemler izbe-izligin anıqlastırıwdı talap etedi. Nátiyjede, shınıǵıwdıń texnologiyalıq kartası jaratıladı.
Joqarıdaǵı pikirlerdi ulıwmalastırıp aytqanda, tálim texnologiyasi oqıtıw metodikasi tiykarında qurılıp, onıń nizamlılıqları, principlerı, forma, metod hám qurallarına tiykarlanǵan halda, kútiletuǵın nátiyjelerge tiykarlanǵan halda oqıtıw procesiniń hár bir basqıshın bólek-bólek proektlew, proektke muwapıq oqıtıwshı hám student iskerligin anıq belgilengen izbe-izlilikte ámelge asırıwdıń nátiyjeli texnikası bolıp tabıladı.