O`quvchilarni tabiiy fanlar bo`yicha savodxonligini oshirishga y o`naltirilgan topshiriqlar to`plami

2-vazifa. Ushbu sxemada, Om qonuni va Djoul-Lens qoniniga asoslanib nima uchun qisqa tutashuv simlarni eritishi, izolyasiyani yonishi va oqibatda, yong`inga olib kelishi mumkin?

Qisqa tutashishdan saqlash uchun tarmoqga eritilgan qo`shimchali saqlagich o`rnatiladi:

5
Tok belgilangandan (mumkin bo`lgan) dan ko`payib ketganda qo`shimcha erib ketadi, shu bilan elektr zanjirni uzib tashlaydi, bu esa yuz bergishi mumkin bo`lgan yong`in oldini oladi. Lekin eritilgan qo`simcha darhol erimaydi. Buni eritilgan qo`simchani vaqtinchalik-tokli tavsifini ko'rsatadi:

Ushbu grafikda qo`shimcha zanjirdagi belgilangan ko`rsatkichni bir necha marta oshirilganda qanday vaqt ichida erishi ko`rsatilgan.
°°°°°°°°°°°°°°
3-vazifa. Tasavvur qiling, sizning zanjiringizda kuchlanishning keskin 3 soat davom etgan o`zgarishi sodir bo`ldi. Ushbu keskin o`zgarish davomida zanjirdagi tok belgilangan (mumkin bo`lgan) ko`rsatkichdan 3,5 marta yuqori bo`lgan. Yuqorida ko'rsatilgan vaqtinchalik- tokli tavsifi bilan eritilgan saqlagich kuchayish keskin oshib ketgan vaqtda zanjirni uzishni ulguradimi? Javobni asoslab bering.





CHERNOBIL
1986yil Chernobil atom elektrostansiyada (AES) portlash ro’y berib, radiatsiya 200ming km² maydonga tarqalgan. Maydonning asosiy qismi Belarisiya, Ukraina, Rossiya hududlariga qarashli. Radiaktiv moddalar aerozollar sifatida shamol va yomg’ir bilan tarqalib, yerning ustki qavatiga asta-sekin cho’kinda sifatida tusha boshlagan. Radiaktiv moddalardan sezilarli darajada yod-131 va seziy -137 izotoplari tarqalgan. Bu radiaktiv izotoplarning, ayniqsa odam tanasiga tushishi juda xavfli hisoblanadi. Bu inson ifloslangan havodan nafas olganda, hamda tuproqdan radiaktiv moddalarni shimib oladigan qo’ziqorin va o’rmon mevalarni istemol qilganda ro’y berishi mumkin.
Yod-131 va seziy -137 izotoplari beqaror bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan ular barqaror
7
va xafvsiz izotoplarga aylanadilar. 1 va 2 rasmlarda vaqt o’tishi bilan radiaktiv
yemirilish natijasida yod-131 va seziy- 137 izotopilarning miqdori o’zgarishi ko’rsatilgan.




2-rasm. Izotop seziy -137 izotopining radiaktiv yemirilishi chizig’i.