O`quvchilarni tabiiy fanlar bo`yicha savodxonligini oshirishga y o`naltirilgan topshiriqlar to`plami

2
Kreativ fikrlashni baholash uchun vazifalar namunasi
15-topshiriq
Malika va uning kuchugi...................................................................................35
PISA tadqiqotlarida 15 yoshli o`quvchilarning tabiiy fanlar savodxonligini baholash ushun berilgan topshiriqlar

SHAMOLDAN ENERGIYA OLISH
Neft va ko’mirning yonishi natijasida ishlaydigan generator elektroenergiyaga, shamoldan energiya ishlab chiqarish, alternativ sifatida qaraladi.
Rasmdagi tuzilmalar shamol tegirmonlari, shamolda aylanadigan parraklar. Ushbu aylanishlarda generatorlar elektr tokini ishlab chiqaradi.

Quyida berilgan grafiklarda 4 xil joyda bir yil davomida shamolning o`rtacha tezlik qiymatlari berilgan.
1-vazifa. Qaysi grafikda shamoldan energiyaga olinadigan generator qurish uchun, eng mos joytanlangan?

°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
2-vazifa. Neft, toshko`mir va boshqa qazib olinadigan energiya manbalariga qaraganda shamoldan energiya olishni bitta afzalligini va bitta kamchiligini yozing.
Afzalligi ---------------------------------------------------------------------
Kamchiligi--------------------------------------------------------------------------
°°°°°°°°°
3°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
3-vazifa. Shamol qanchalik kuchli bo'lsa, shamol tegirmon parraklarini tez aylantiradi va shunday qilib ko'proq elektr ishlab chiqaradi. Biroq, aslida, shamol tezligi va ishlab chiqarilgan elektr quvvati bilan bevosita aloqasi yo'q. Quyida shamol yordamida energiya aslida ishlab chiqarilgan to'rtta shart mavjud.
• Shamol tezligi V 1 ga teng bo'lganda parraklar aylanadi.
• Shamol tezligi V 2 dan yuqori bo'lganda, xavfsizlik nuqtai nazardan parraklarni aylanish tezligi oshmaydi.
• shamol tezligida V 2ga teng bo`lganda elektr energiya maksimal bo'ladi.
• Shamol tezligi V 3 ga teng bo'lganda, parraklar aylanishdan to`xtaydi
Qaysi grafikda shamol tezligi va ishlab chiqarilgan elektr energiyasi o'rtasidagi munosabatlarni yaxshiroq ko'rsatib turibdi?



°°°°°°°°°°°°°°
4-vazifa. Dengiz sathidan qanchalik baland bo'lsa, shamol tegirmonlarining qanotlari bir xil shamol tezligida aylanadi.
Yuqoridagi balandliklarda joylashgan shamol tegirmonlarining parraklari bir xil shamol tezligida nima uchun sekin aylanayotganini tushuntirish uchun eng to`g`ri javobni belgilang ?
A. Dengiz sathi qanchalik baland bo'lsa, havo zichligi past bo'ladi.
B. Dengiz sathi qanchalik baland bo'lsa, harorat past bo'ladi.
S. Dengiz sathi qanchalik baland bo'lsa, unda tortish kuchi kamroq bo'ladi.
D. Dengiz sathidan balandroq bo'lsa, unda tez-tez yomg'ir yog`adi.
QISQA TUTASHUV
Har doim rozetkaga elekrt asbobning vilkasini o`rnatganingizda elektr zanjirni tutashtirasiz va undan elektr toki o`tishni boshlaydi. Bizning elektr zanjirimizni soddalashtirgan holda doimiy tok manbai bilan quyidagi sxema orqali tasvirlash mumkin:
4

Bu zanjirda tokning kuchi quyidagiga teng:


,
ya`ni, u tarmoqdagi kuchlanishga to`g`ri proporsional va elektr asbob keltiradigan qarshilikga teskari proporsional (Om qonuni).
Agar bu zanjirda qisqa tutashuv hosil bo`lsa, unda sxema quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi:
1-vazifa. Shu sxemaga muvofiq bo`lgan real elektr zanjirda nima sodir bo`lishi mumkin (masalan, elektr simlar tarmog`ida)? Boshqacha qilib aytganda, qisqa tutashuv qanday bo`lishi mumkin ?

°°°°°°°°°°°°°°