Microsoft Word Bir havodan nafas olish-Жамият doc

---

Bir havodan nafas olish mas`uliyati 

Bugungi  kunda  barchani  tashvishga  solayotgan  transchegaraviy  ekologik  muammolarni 

bartaraf  etish,  xalqaro  hamjamiyatning  bu  boradagi  sa`y-harakatlarini  kuchaytirish 

dolzarb  ahamiyat  kasb  etadi.  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  «O'zbekiston  XXI  asr 

bo'sag'asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari»  nomli 

asarida ta`kidlanganidek, «Xalqaro hamjamiyat insonning nafaqat yashash huquqi, balki 

to'laqonli  va  sog'lom  turmush  kechirishi  uchun  zarur  mo'`tadil  atrof-muhit  sharoitlariga 

ham bo'lgan huquqlarining muqaddas va daxlsizligini allaqachonlar e`tirof etgan. 

Ekologik xavfsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun dolzarbligi, juda zarurligi 

bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi...».  

Xalqaro  huquqiy  tajriba,  zamonaviy  fan,  texnika  va  texnologiyalar  asosida  ekologik 

xavfsizlikning  mukammal  tizimini  shakllantirish  O'zbekistonda  bu  borada  amalga 

oshirilayotgan  islohotlarning  asosiy  shartlaridan  biri  hisoblanadi.  Mamlakatimizda 

ekologik  xavfsizlik  sohasidagi  siyosat  O'zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi, 

qonunlari,  O'zbekiston  Respublikasi  Milliy  xavfsizlik  konsepsiyasi,  shuningdek,  atrof-

muhit 

va 

barqaror 

rivojlanish 

bo'yicha 

Rio-de-Janeyro 

va 

Yoxannesburg 

deklaratsiyalarining tamoyillari asosida xalqaro konvensiyalar va shartnomalardan hamda 

yetakchi  davlatlarning  qonunchilik  sohasidagi  tajribalaridan  kelib  chiqadigan  davlat 

majburiyatlarini hisobga olgan holda olib boriladi. 

Milliy  siyosat  va  xalqaro  hamkorlikning  asosiy  yo'nalishlari  mamlakatning  ekologik 

salohiyatini  saqlashga  va  mustahkamlashga  asoslangan.  Shu  maqsadda  O'zbekiston 

Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti bilan atrof 

tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish  sohasida  faol  hamkorlikni  yo'lga  qo'yib,  atrof-muhit  va 

barqaror  rivojlanish  bo'yicha  o'nlab  xalqaro  konvensiyalarni  ratifikatsiya  qildi.  Xalqaro, 

mintaqaviy  muammolarni  hal  etish  uchun  Barqaror  rivojlanish  konsepsiyasi  va  Milliy 

strategiyasi,  «XXI  asr  kun  tartibi»,  atrof-muhit,  aholi  salomatligi  muhofazasi,  biologik 

xilma-xillikni  saqlash,  cho'llanishga  qarshi  kurash,  ozon  qatlamini  yemiruvchi 

moddalardan  foydalanishni  to'xtatish,  chiqindilarni  boshqarish  bo'yicha  Milliy  harakat 

rejalari, issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish Milliy  strategiyasi va boshqalar qabul 

qilindi.  

 HAMKORLIKDAGI HARAKAT ZARURATI 

 Atmosfera 

havosini 

transchegaraviy 

muhofaza 

qilish 

umumjahon 

ekologik 

muammolardan  sanalib,  1979  yilda  qabul  qilingan  BMT  Yevropa  iqtisodiy 

komissiyasining  (YeIK)  Atmosfera  havosining  uzoq  masofalarida  transchegaraviy 

ifloslanishi  to'g'risidagi  konvensiyasi  atmosfera  havosini  ifloslantirishga  qarshi 

kurashishda hamkorlikdagi harakatlar uchun asos yaratdi. Konvensiya atmosfera havosini 

ifloslantirish,  uning  mintaqaviy  darajadagi  oqibatlarini  o'rganish  va  monitoringi  hamda 

chiqindilarni  kamaytirish  strategiyasini  ishlab  chiqish  sohasida  sa`y-harakatlarni 

birlashtirishni  ta`minlovchi  asosiy  xalqaro  kelishuvlardan  biri  hisoblanadi.  1984  yildan 

boshlab  to  hozirgi  davrga  qadar  oltingugurt  (oltingugurt  dioksidi),  azot  oksidlari, 

uchuvchan  organik  birikmalar,  og'ir  metallar  va  barqaror  organik  ifloslantiruvchi 

---

chiqindilar  hamda  transchegaraviy  oqimlarning  qisqartirilishiga  qaratilgan  sakkizta 

protokol qabul qilingan. 

Atmosfera  havosining  transchegaraviy  ifloslanishining oldini olish bugungi kunning  ham 

dolzarb  vazifalaridan  biri  sanaladi.  O'zbekistonning  havo  ifloslanishiga  qarshi  kurash  va 

havoning  sifatini  nazorat  qilish  sohasidagi  o'z  strategiyasi  bor.  Davlatimiz  1992  yil  8 

fevralda  MDH  davlat  boshliqlari  imzolagan  bitimga  muvofiq  tuzilgan  MDH 

mamalakatlari  Davlatlararo  ekologiya  kengashining  to'laqonli  a`zosidir.  O'zbekiston 

hukumati  tomonidan  ekologik  muammolarni  bartaraf  etish  borasida  keng  ko'lamli  ishlar 

amalga oshirilmoqda. 

Ammo,  O'zbekiston  tomonidan  ko'rilayotgan  chora-tadbirlar  bilangina  umummintaqaviy 

ekologik  muammolarni  to'la  yechib  bo'lmaydi.  Buning  uchun  Markaziy  Osiyo 

davlatlarining  barchasi  birdek  harakat  qilmog'i  talab  etiladi.  Kezi  kelganda  ta`kidlash 

lozimki,  36  yildan  buyon  qo'shni  Tojikistondagi  «Tojikiston  alyuminiy  kompaniyasi» 

davlat  unitar  korxonasining  atmosfera  havosiga  zararli  tashlanmalarining  bevosita  ta`sir 

doirasida  Surxondaryo  viloyatidagi  bir  milliondan  ortiq  aholi  yashaydigan  Sariosiyo, 

Uzun,  Denov,  Oltinsoy,  Sho'rchi,  Qumqo'rg'on  tumanlari  hududi  aholisi  endokrin  va 

suyak-bo'g'in  tizimi,  nafas  olish  yo'llari,  tug'ma  nogironlik,  flyuoroz  va  onkologik 

kasalliklardan borgan sari  ko'proq aziyat chekmoqdalar. Chunki, bu tumanlarning aholisi 

sutkaning  18-19  soati  davomida  ekologik  nuqtai  nazardan  zaharli  –  zavod  mo'rilaridan 

tashlanayotgan, tarkibida inson salomatligi uchun xavfli bo'lgan ftorli vodorod va boshqa 

qo'shilmalar mavjud havodan nafas olishga majbur bo'lmoqdalar. 

 EKOTIZIMDAGI MUAMMOLAR 

Alyuminiy  olish  jarayonida  ftorli  vodoroddan  tashqari  katta  miqdordagi  uglerod  va 

oltingugurt  oksidlari  kabi  zaharli  gazlar  ajralib  chiqib,  insonda  yiringli  bronxit,  o'pka 

shamollashi,  bosh  aylanishi,  migren,  qon  bosimining  oshishi  kabi  kasalliklarni  keltirib 

chiqarmoqda.  Bunday  zaxarli  tashlanmalar,  ayniqsa,  bo'lajak  onalar  salomatligiga  juda 

salbiy ta`sir ko'rsatmoqda. Oqibatda, ularning tug'ish davrida ekologik muammolar tufayli 

yuzaga  kelgan  turli  darajadagi  asoratlar  sababli  chaqaloqlar  jarohatlangan  miya,  miya 

sholi  kasalligi,  turli  xil  bel-miya  churrasi,  yuqori  va  pastki  jag'dagi  nuqsonlar  hamda 

boshqa  jarohatli  xastaliklar  bilan  dunyoga  kelmoqda.  Ushbu  hududda  yashovchi  6 

yoshdagi  bolalarni  tibbiy  ko'rikdan  o'tkazish  natijalari  hududdagi  maktabgacha  yoshdagi 

bolalarning  36,5  foizi  jismoniy  va  aqliy  rivojlanishdan  orqada  qolayotganini 

ko'rsatmoqda. 

Ftorli  vodorod  va  boshqa  zaharli  moddalar  qishloq  xo'jalik  mahsulotlari  tarkibida  ham 

ko'plab  uchrayotgani  nihoyatda  achinarlidir.  Jumladan,  bunday  zaharli  moddalar  1 

kilogramm  bug'doyda  13,2,  no'xatda  57,4,  kartoshkada  52,6,  sabzida  55,7,  sutda  37,2, 

olmada 57,3 milligrammni tashkil etayotir. Bu belgilangan me`yoriy miqdordan 3-5 marta 

ortiqdir.  

Surxon vohasida mazasi tilda qoladigan, shirinligi bilan mashhur, hovuchga sig'maydigan 

ekologik toza anorlar, shaftoli  va  o'riklar  yetishtirilgan.  Bugun esa ekologik ta`sir tufayli 

ularni  yetishtirishning  imkoni  bo'lmayotir.  Bog'lar  yo'qotilmoqda.  Borlarining  ham 

---

mevasini  iste`mol  qilish  xavfli.  Qoramol  va  ushoq  mollarning  tishi  to'kilib,  ularning  suti 

tarkibi o'zgarayapti.