O’quv materiallar

Antibiotiklarning mikroorganizm-produtsentlar kulturalarini faol xolda saqlash usullari

• 
  Kulturalarni Liofilizatsiyalash.
  
• 
  Vegetativ xujayra yoki organizm sporalarini steril tuproqda saqlash, steril qumda yoki ba’zi bir o‘simliklarning urug‘larida saqlash.
  
• 
  Ma’lumotlarga qaraganda, aktinomitset kulturali steril tuproqda 30 yilgacha faolligini saqlaydi.
  
• 
  Kavsharlangan ampulalarda sporlarni suvli eritmalarini saqlash.
  
• 
  Sporalarni steril kvarsli qumlarda saqlash.
  
• 
  Kulturalarni agar li muxitda mineral moy ostida saqlash.
  
• 
  Kulturalarni kichik xaroratlarda saqlash (+4, +5°S).
  

1.25-jadval

Antibiotiklar	Produtsent	Ta’sir ob’ekti (bakteriyalar)	Ta’sir mexanizmi
Penitsillin	Penicillium	Grammusbat	Xujayra devorini xosil bo‘lishini to‘xtatadi
Sefalosporin	Cernalosporium	Grammusbat va grammanfiy	Xujayra devorini xosil bo‘lishini to‘xtatadi
Eritromitsin	Streptomyces erythreus	Grammusbat	Ribosomalar faoliyatini to‘xtatadi
Streptomitsin	Streptomyces griseus	Grammusbatva grammanfiy	Ribosomalar faoliyatini to‘xtatadi
Tetratsiklin	Streptomyces ayerofaciens	Grammusbatvagrammanfiy	Ribosomani t-RNK bilan bog‘lanishiga to‘sqinlik qiladi
Polimiksin	Bacillus polymixa	grammanfiy	Sitoplazmatik membranani parchalaydi
Batsitratsin	Bacillus subtilis	Grammusbat	Peptidoglikan sintezini to‘xtatadi

ANTIBIOTIKLARNI OLISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Jarayon bosqichlari:
1. Kerakli antibiotikning shtamm — produtsentini olish, sanoat ishlab chiqarishi uchun;
2. Antibiotik biosintezi;
3. Antibiotikni ajratish va tozalash;4. Konsentrirlash, stabillash va tayyor mahsulot olish⁵⁷.

Hozirgi vaqtda esa gen-muhandisligi usuli yordamida olinadi.

Masalan, fermentatsiya texnikasni yaxshilash natijasida pennitsillinning sanoat chiqishi 20 g/l tashkil etmoqda, bu o‘z navbatida Penicillum chrysogenum ning boshlang‘ich shtamidan 10 ming barobar yuqoridir.
Fermentatsiya. Fermentatsiya diganda produtsentni kultivatsiyalash (o‘stirish) va maksimal miqdorda antibiotikni hosil bo‘lishi tushuniladi.
Mahsulot mikroorganizm hujayrasi ichida yoki biosintez jarayonida kultural suyuqlikka ajralishi mumkin.
Produtsent – sig‘imi 100 tonnagacha bo‘lgan, isitish va sovutish tizimga ega, steril havo aralashmasini uzatuvchi uskuna, aralashtigichlar, kultural suyuqlik ozuqa muhitini kiritish va chiqarib olish moslamalari bor bo‘lgan fermentyorlarda o‘stiriladi.
Ushbu bosqich qo‘llanilayotgan uskunaning germetikligi bilan xarakterlanadi (biomassani va antibiotiklarni biosintezi uchun qo‘llaniladigan maddalar bilan havoni ifloslanishini oldini oladi)
Mog‘or va nurli zamburug‘lar (antibiotik moddalarining asosiy produtsentlari) – aeroblar bo‘lib, shuning uchun yaxshi aeratsiya uchun muhit doimiy ravishda aralashtirilib turadi va u orqali steril havo oqim o‘tkazilib turiladi.
Antibiotiklarni hosil bo‘lishi uchun azot va uglerodning optimal manbasi talab etiladi.
Ko‘pgina antibiotiklar kultural suyuqlikda to‘planadi.
O‘stirish jarayoni tugagandan so‘ng kultural suyuqlik mitselliydan filtrlash usuli bilan ajratib olinadi. Suyuqlik tarkibidagi antibiotik esa tabiatiga ko‘ra turli usullar yordamida ajaratib olinadi.
Preparatni tozalab olish uchun, antibiotikni tabiatiga ko‘ra turli fizik-kimyoviy usullardan foydalaniladi:
Antibiotiklarni ajaratib olishni asosiy usullari:
- birinchi usul – antibiotikni kultural suyuqlikdan organik erituvchilar yordamida ekstraksiyalash olish;
- ikkinchi usul – antibiotiklarni ion almashinuvchi smolalarda adsorbsiyalanish xususiyatiga asoslangan;
- uchinchi usul – cho‘ktirish usuli. Antibiotiklarni kultural suyuqlik tarkibidagi turli moddalar bilan erimaydigan birikmalar hosil qilishini inobatga olgan holda, konsentratsiyani oshirish, hamda kerakmas aralashmalarni to‘liq cho‘ktirish uchun kultural suyuqlik shovul va vodorod xlorid kislotalari yordamida rn 1,5-2,0 bo‘lgunga qadar kislotali muhitgacha etkaziladi. Qayta ishlangan kultural suyuqlik mitselliydan filtrlanadi va ballast moddalari cho‘ktirib olinadi. Qayta ishlangan kultural suyuqlik filtratsiyasi filtr-presslarda olib boriladi.
Odatada, tozalangan antibiotik preparatlari quyidagi ko‘rinishda chiqariladi.
- suvda, natriy xlor va navokain eritmasida yaxshi eriydigan steril flakonlarga fasofkalangan quruq kukun shaklida;

• 
  tabletkalar yoki jelatin kapsulalarda;
  
• 
  maz shaklida (ko‘pgina antibiotiklar tetratsiklinlar, neomitsin, eritromitsin, gramitsidin S, geliomitsin va boshqalar);
  

- balalar amaliyoti uchun ta’xir ta’mi yo‘qotilgan suspenziyalar shaklida (tetratsiklina, levomitsetin stearat).