O’quv darslik

3
) 
1 
Atsitretin (neotigazon) dori preparati ko‘rinishda ishlab chiqariladi.

---

- 662 -
Xolekalsiferolning eng faol metobaliti, o‘z xossalari bo‘yicha gormon bo‘lgan 
kalsitriol (rokaltrol) hisoblanadi. U hujayra ichidagi spetsifik (o‘ziga xos) 
bo‘lgan retseptorlar
1 
bilan bog‘lanadi va ko‘pgina to‘qimalarda kalsiy 
almashinuvini boshqaradi. Kalsifediol, xolekalsiferolning sirkulyasiyadagi 
asosiy metabolitidir. Alfakalsidol xolekalsiferolning sintetik analogidir. Jigarda 
u kalsitriolga aylanadi. Kalsitriolning sintetik analogi kalsipotriol (psorkutan) 
preparatidir. O‘simliklarda ergosteroldon hosil bo‘luvchi erogkalsiferol 
organizmga tushgach xolekalsiferolga xos bo‘lgan metabolizm bosqichlarini 
bosib o‘tadi. Vitamin D gurux moddalarni modda almashinuviga ta’siri har xil 
bo‘lib, asosan kalsiy (Ca 
2+
) va fosfat (HPO
4
2-
)metabolizmida namoyon bo‘ladi. 
Vitamin D ning asosiy ta’siridan biri (bu guruxning faol birikmalari ham 
nazarda tutilmoqda)shundan iboratki, u ichak epiteliysi o‘tkazuvchanligini 
kalsiy va fosfat uchun oshiradi va qonda ularning kerakli konsentratsiyasi 
ta’minlanadi. 
Bundan 
tashqari 
vitamin 
D 
suyak 
to‘qimasining 
mineralizatsiyasini boshqaradi. Uning etishmasligida raxit, osteomalyasiya va 
osteoporoz rivojlanadi. Shu bilan bir qatorda vitamin D nazorati ostida 
kalsiyning suyak to‘qimasidan mobilizatsiya jarayoni ham turadi, bu uning 
o‘sishi uchun optimal sharoit yaratish uchun ham lozim. 
Ba’zi yog‘da eruvchan vitaminlar va ularning analoglarining
kimyoviy tuzilishlari 
 
Ergokalsiferol 

---

- 663 -
Tokoferol atsetati 
Fitomenadion 
1
Membranalarda kalbsitriolga (D-gormonga) retseptlar mavjudligi to‘g‘risida 
ma’lumot bor. 

---

- 664 -
Vikasol 
Fosfatlarni organizmda kerakli konsentratsiyasini ta’minlashda vitamin D ning 
ularni buyrak naychalarida reabsorbsiyasini (qayta so‘rilishi) oshirishi ma’lum 
ahamiyatga egadir. Kalsiy va fosfat almashinuvi nafaqat vitamin D bilan, balki 
paratgarmon va tirokalsitonin bilan ham boshqariladi. 
Kalsiy almashinuviga ta’sir etishdan tashqari, xolekalsiferol va uning 
metabolitlari teri keratinoidlarini proliferatsiyasini tormozlaydi va ular 
diferensovkasini faollashtiradi. 
Vitamin D ni bolalarda etishmovchiligi raxitni rivojlanishiga olib 
keladi(suyaklarnin oxaklanishi buziladi, umurtqa pog‘onasining va ko‘krak 
qafasining deformatsiyalanishi mumkin, ko‘pincha oyoqlar), qiyshayib qoladi, 
tishlarning chiqishi kechikadi, mushaklarni gipotoniyasi kuzatiladi, bolaning 
umumiy 
rivojlanishi 
oqsaydi. 
Katta 
yoshdagilarda 
gipovitaminoz 
osteomalyasiya
1
va osteoporoz rivojlanishiga olib kelishi mumkin. 
Vitamin D ingichka ichakda so‘riladi. Limfa tarkibida jigarga va umumiy qon 
aylanishiga tushadi. Qon zardobida har xil a’zolarga uning transportini 
ta’minlovchi α-globulin bilan bog‘lanadi. Vitamin D suyaklar, yog‘ to‘qimasi, 
jigar, ingichka ichak shilliq qavatida va boshqa to‘qimalarda depolanadi. 
Vitamin D va uning almashinuvida hosil bo‘lgan maxsulot asosan ichak, kamroq 
buyrak orqali ajraladi. Takidlash joizki vitamin D ni dozasi oshirib yuborilganda 
o‘tkir yoki surunkali zaxarlanish (D-gipervitaminoz) rivojlanishi mumkin. U 
suyaklarni patologik demineralizayiyasi va buyrak, tomirlar, yurak, o‘pka, 
ichakda kalsiyni to‘planishdan iborat bo‘ladi. Bu tegishli a’zo funksiyasini 
buzilishi bilan kechadi va o‘limga olib kelishi mumkin. (masalan buyrak 
yetishmovchiligi va shu sababli uremiyadan). MNS ham sezilarli darajada ziyon 
ko‘radi. Uning belgilari juda turli: bo‘shashganlik va uyquchanlikdan tortib, to 

---

- 665 -
bezovtalanish va tirishishgacha bo‘ladi. D – gipervitaminozni davolash vitamin 
D ni qo‘llashni to‘xtatish va kartikosteroidlar, vitamin E, magniy va kalsiy 
preparatlari, askorbin kislotasi, retinol, tiamin qo‘llashdan iborat bo‘ladi. 
Tabobat amaliyotida ergokalsiferol, kalsitriol, alfakalsidol, xolekalsiferol
2
, 
kalsifediol qo‘llaniladi. Baliq moyi ham D vitamin faolliliga ega. Ushbu 
preparatni asosan raxitni davolash va oldini olish uchun qo‘llaniladi. Bundan 
tashqari ularni suyak sistemasining(osteodistrofiyalar) ba’zi xastaliklarida, 
jarrohlikda – suyak qadog‘ini hosil bo‘lishini tezlatish uchun, qalqonsimon bezi 
oldi yetishmovchiligida, teri va shilliq qavatlarning “bo‘richa” xastaligida, 
kalsipotriol (psorkutan) psoriazda surtma ko‘rinishida mahaliy qo‘llaniladi. 
Vitamin D
3
ning faol metabolitlari juda keng tarqalgan osteoporozni 
davolashda qo‘llash katta etibor qozondi. Ushbu xastalik suyaklarning 
mo‘rtlashishi tufayli ularning sinish extimolini ortishida namoyon bo‘ladi. 
Osteoporozning kelib chiqish sabablari turli tuman.
1
Suyaklarni yumshatish grekchadan – osteon – suyak, malakos – yumshoq. 
2
Vitantol preparati ishlab chikarilmoqda. 
Bu endokrin va nasliy omillar, ovqat maxsulotlarida kalsiy tuzlarining kam 
bo‘lishi, vitamin D ning yetishmasligi kamxarakatlik va boshqalar tufayli 
rivojlanishi mumkin. Osteoporoz jinsiy garmonlar ishlab chiqarilishini 
kamayishi tufayli ayniqsa keksalarda (ko‘proq ayyollarda) juda ko‘p uchraydi.