O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Kichik guruhlarda hamkorlikda o‘qitish. 
Bu yondashuvda 
kichik guruhlar sinfdagi o‘quvchilarning sonidan kelib chiqqan 
holda to‘rt, olti, sakkiz o‘quvchidan tashkil topadi. O‘qituvchi av
-
val mavzuni tushuntiradi, so‘ngra o‘quvchilarning mustaqil ishlari 
tashkil etiladi. O‘quvchilarga berilgan o‘quv topshiriqlari ham 
shuncha qismga ajratilib, har bir o‘quvchi topshiriqning ma’lum 
qismini bajaradi. Topshiriq yakunida har qaysi o‘quvchi o‘zi bajar
-
gan qism yuzasidan fikr yuritib, o‘rtoqlarini o‘qitadi, so‘ngra guruh 
a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy xulosa chiqariladi. 
O‘qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va bi
-
limlarni nazorat qilishning turfa usullaridan foydalangan holda 
aniq lab baholaydi. O‘quvchilarning kichik guruhlardagi o‘quv 
faoliyati o‘yin (turnir, musobaqa) shaklida ham tashkil etilishi 
mumkin. O‘qituvchi va o‘quvchining hamkorlikdagi faoliyatiga 
doir tadqiqotlarda asosiy e’tibor o‘zaro munosabatning rivojlan-
ishini o‘rganishga qaratiladi, o‘qitishni guruhli tashkil qilish ja-
rayoni bayon qilinadi.
Psixolog A.V. Petrovskiy jamoadagi shaxslararo munosa-
batlar faoliyatidan kelib chiqishini o‘rganib, ta’lim jarayonidagi 
o‘qituvchining o‘quvchilar bilan hamkorligini tashkil qilish faqat 
ularni muloqotga bo‘lgan ehtiyojini qondirish emas, balki o‘quv 
materialini o‘zlashtirishning ham vositasi ekanligini ta’kidlaydi
70
. 
O‘zaro hamkorlikning muhim omili va o‘quvchilarning 
o‘zaro munosabati xususiyatini belgilovchi asos o‘qituvchi bilan 
o‘quvchi hamkorligining shakllaridir. Hamkorlikdagi o‘quv faoli
-
yati o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatlarining va birgalikdagi xat
-
69
https://ru.wikipedia.org/wiki. Википедия. Свободная энциклопедия.
70
https://ru.wikipedia.org/wiki. Википедия. Свободная энциклопедия.

---

152
153
ti-harakatlarining alohida turidirki, u o‘zlashtirish obyektini, bilim 
faoliyatining barcha qismlarini qayta qurishni ta’minlaydi.
Hamkorlikdagi o‘quv faoliyatining maqsadi o‘zlashtiriladigan 
faoliyat va birgalikdagi harakatlar, munosabat hamda muloqot-
ning boshqarish mexanizmini yaratishdir. Hamkorlikdagi faoli-
yatning mahsuli o‘quvchilarda ilgari surilgan yangi g‘oyalar va 
o‘zlashtirilayotgan faoliyatning mohiyatiga bog‘liq maqsadlar 
hamda sheriklikdagi shaxs pozitsiyasini boshqarish istaklarining 
yuzaga kelishidir. 
Pedagogik psixologiya fanida hamkorlikning quyidagi sakkiz-
ta shakli mavjud:
1) faoliyatga kirishish;
2) o‘qituvchi bilan o‘quvchi hamkorlikda bajaradigan mustaqil 
harakatlar;
3) o‘qituvchi harakatni boshlab beradi va unga o‘quvchini jalb 
etadi;
4) taqlid harakatlari (o‘qituvchidan ibrat olgan o‘quvchi ana 
shu namuna asosida harakat qiladi);
5) madad harakatlari (o‘qituvchi o‘quvchiga oraliq maqsadni 
va unga erishish usullarini tanlashda yordam beradi hamda oxirgi 
natijani nazorat qiladi);
6) o‘z-o‘zini boshqarish harakatlari (o‘qituvchi faqat umumiy 
maqsadni ko‘rsatishda va oxirgi natijani baholashda ishtirok etadi);
7) o‘z-o‘zini ko‘rsatuvchi harakatlar;
8) o‘z-o‘zini uyushtiruvchi harakatlar
71
.
Hamkorlik faoliyatini takomil bosqichiga o‘tish jarayonida 
o‘zaro ta’sir o‘tkazish harakatini baholashdan o‘z-o‘zini baholash 
darajasiga ko‘tarilishi sodir bo‘ladi. Ushbu jarayon hamkorlik di-
namikasidan dalolat beradigan eng muhim omil vazifasini o‘taydi.
Hamkorlik pedagogikasini novator-pedagoglar pedagogik ja-
rayon ishtirokchilari (o‘qituvchi va o‘quvchilar) o‘rtasida insonpar
-
varlik tamoyiliga asoslangan o‘zaro munosabatlari tashkil etishini 
ta’kidlab o‘tadilar. Hamkorlik pedagogikasining kontseptual qoi-
dalari bir qator psixolog va pedagog olimlarning qarashlarida ifoda 
etilgan. Pedagogik hamkorlik g‘oyalari bugungi kunda pedagogik 
texnologiyalar mazmuniga singdirilgan. 
71
Азимов
Э
. 
Г
., 
Щукин
А
. 
Н
. 
Новый
словарь
методических
терминов
и
по
-
нятий
(
теория
и
практика
обучения
языкам). – Москва
: «
ИКАР», 2009. – С. 134. 

---

153
Adabiy ta’limda o
‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi 
faoliyatini tashkil etishga qaratilgan dars namunasi sifatida ham-
korlarning har ikkalasiga ham shoir sifatida yaxshi tanish bo‘lgan 
M. Yusufning shaxsini kashf etish mashg‘ulotini keltirish mumkin. 
Ayonki, inson Muhammad Yusufni hamkorlarning har ikkalasi 
ham yaxshi bilmaydi. Bu dars nafaqat o‘quvchi uchun qiziqarli, 
balki o‘qituvchining o‘zi uchun ham ma’lum yangiliklarni kashf 
etish imkonini beradi. Uni bilish uchun birgalikda shoir asarlari 
mohiyatiga kirish taqozo etiladi. 
Muhammad Yusuf ijodidan namunalar umumiy o‘rta 
ta’lim maktablarining 8-sinfi uchun yaratilgan «Adabiyot» 
darsligida berilgan bo‘lib, dasturda ularni o‘rganish uchun ikki 
soat belgilangan. Darslikda shoirning «Vatan», «Mehr qolur», 
«Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor» va «Biz baxtli bo‘lamiz» 
she’rlari o‘rin olgan
72
. Ularning dasturiy talqini quyidagicha: 
«