Ona tilidan dars tiplari

Sodda gap

Sodda gap

• Sodda gap

O'zbek tilidagi yig'iq gaplar formai yondashuvda asosan ras tili qoiiplari asosida ajratilgan. Substansial yondashuvda esa bu masalada ham gapning eng kichik qurilish qolipiga tayaniladi.

• O'zbek tilidagi yig'iq gaplar formai yondashuvda asosan ras tili qoiiplari asosida ajratilgan. Substansial yondashuvda esa bu masalada ham gapning eng kichik qurilish qolipiga tayaniladi.
• Ma'lumki, o'zbek tilida ot, sifat, son yoki boshqa so'z turkumi bilan ifodalangan kesim predikativlikning shaxs-son ko'rsatkichini qabul qila oladi yoki predikativ so'zlar orqali ifodalaydi, shuning uchun ular egasiz gapda ham kesim vazifasini bajara oladi. Ammo ras tilida esa otlar predikativlik ko'rsatkichiga ega bo'la olmaydi, shuning uchun predikativ maqomdagi otlar ega bilan kelgandagina kesim vazifasini bajara oladi.

Sodda gap

Sodda gap

• O'zbek va rus tillarida kesim o'ziga xos grammatik xususiyatga ham ega. O'zbek tilida kesim sodda va tarkibli turga ega, turli kesimlik ko'rsatkichlari bilan shakllanadi. Kesim vazifasida kelgan so'zlarda, odatda, tasdiq-inkor, shaxs-son, modallik va zamon ko'rsatkichi bo'lishi lozim. O'zbek tilida ot-kesimdan iborat gap ham mavjud. Bu ot-kesim larda birоik va ko'plik, shaxs qo'shimchalari shaxs ma'nolаrini ifodalashi bilan birga, hozirgi zamon ma'nosini ham ko'rsatadi. Masalan, Tadbirkorman. Uydaman.

Sodda gap

• O'zbek tili sintaktik qurilishida ot-kesimlar ham, fe'1-kesimlardagi kabi egali yoki egasiz qo'llanishi mumkin. Rus tilida esa, tilshunoslar e'tiroficha, otlarga qo'shiladigan predikativ shaxs-son qo'shimchalari yo'qligi tufayli bu tilda otning o'zi mustaqil holda ma'lum bir morfologik ko'rsatkich yordami bilan kesimga aylana olmaydi. U faqat ega bilan kelib, kesim vazifasini bajarishi mumkin. Masalan, Tadbirkorman. - Я бизнесмен.
• Demak, o'zbek tilidagi gaplarning lisoniy sathdagi eng kichik qurilish qolipi asosan [WP,„] shaklida bo'lsa, Hind-Yevropa tillarida gapning minimal qolipi asosan [E-WPJ ko'rinishida. Bu esa bu tillar orasidagi asosiy tipologik va milliy farqlardan hisoblanadi.