O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Og‘irroq bo‘l inim, siporoq bo‘l inim…», «Quvroq bo‘l, yolg‘on 
ham kerak. Jindek xushomad ham
» degan gaplar kimga tegishli deb 
o‘ylaysiz? Siz bu fikrga qo‘shilasizmi yoki yo‘qmi? Nega? Nima 
deb o‘ylaysiz, shoir «
…o‘z bilganidan qolma»
ganida nimalar naz-
arda tutilgan? U to‘g‘ri qilganmi, yo‘qmi? Sizning nazaringizda, 
uning o‘zi bilganlari nimalardan iborat bo‘lishi mumkin? She’rdagi 
«Oqni oppoq ko‘rdim, qorani qora» 
satrlarini qanday tushinish 
mumkin? Bu, sizningcha fazilatmi yoki illatmi? 
«Ko‘nglim sezar, 
endi bu yog‘i ayon
» deganda shoir nima demoqchi deb o‘ylaysiz? 
Shu misralar zamirida shoir shaxsiga xos bo‘lgan qanday sifat-
larni ilg‘adingiz? O‘zingizni u bilan taqqoslang. Ayting-chi, Mu
-
hammad Yusuf o‘zi aytmoqchi: «
Toshkentda eng zo‘r shoir
» 
bo‘loldimi, yo‘qmi? Buni siz nimalarda ko‘rasiz?» va hokazo. 
Bu savol-topshiriqlar bilan ishlash jarayonida o‘qituvchining roli 
faqat yo‘naltirib turishdan iborat bo‘ladi. Haqiqatlarni bolalarning 
o‘zlari kashf etadilar. She’rdagi muallif shaxsini ochib beruvchi 
jihatlar umumlashtirilib alohida sanaladi va ham xattaxtaga, ham 
daftarga yozib olinadi. So‘ngra quyidagi ikki misraga o‘tiladi:
Shamoldek yel, suvdek tosh,
Hech kimsaga bukma bosh…

---

156
157
«O‘g‘il bo‘ls
ang…»
O‘g‘il bolaga shunday talab qo‘ya bilishga ruhan o‘g‘il bola 
bo‘lgan odamgina qodir. Chin shoir ilohiy holatga tushganda, faqat 
ko‘nglidagi rost tuyg‘ular qog‘ozga to‘kiladi. O‘qituvchi aniq
-
lashga urinib ko‘rsin-chi, sheriklari – o‘g‘il bolalar bu talabga 
qan 
chalik javob berisha olarkin? Ularning qo‘llaridan «shamoldek 
yelib, suvdek toshib» yashash kelarmikin? Ular boshqalarga bosh 
egmay yashashning nima ekanligini bilisharmikin? O‘zlari bunga 
qodirmikin? Bu sifatlarning muallifga qanchalik daxldor ekanligi 
haqida o‘ylab ko‘rishsin. Satrlarda ichki «Men»ning dardlari ifo
-
dalangan:
Tug‘ildingmi demak yon,
Shoh qo‘lida zanglagan
Qilich bo‘lma hech qachon.
Undan ko‘ra bitta mard
Qul qo‘lida xanjar bo‘l!..
O‘g‘il bo‘lsang o‘jar bo‘l,
Qolgan bari safsata.
Erking uchun, el uchun
Nomusingga navkar bo‘l.
«O‘g‘il bo‘lsang…»
Bu misralar – shoir o‘zligining ifodasi. Kichik guruhlardagi 
hamkorlar bu haqda ham birgalashib o‘ylab ko‘rsinlar. Bunday 
gaplarni odam shunchaki aytishi mumkin emas. Tabiatan shunday 
xarakterga ega bo‘lgan odamgina bu kabi sifatlarni ilg‘aydi, ular-
ga nom topadi va so‘z bilan ifodalay biladi. O‘qituvchi sherikla
-
rini o‘ylashga yo‘naltirarkan ularga qator savol-topshiriqlar bilan 
murojaat qiladi. Ayni zamonda, bu savol-topshiriqlar haqida o‘zi 
ham o‘ylashi, ularga o‘zining ham javobi bo‘lishi shart: «O‘g‘il 
bola»ning sizga qo‘yayotgan talabiga qanday qaraysiz? Talab sizga 
ma’qulmi, yo‘qmi? Nega? «
O‘jar
»lik, sizningcha fazilatmi yoki il
-
latmi? Fikringizni asoslang. Shoirning «
Nomusingga navkar bo‘l
» 
degan talabini qanday tushundingiz?» Bu satrlar zamiridan ham 
shoirga xos bo‘lgan sifatlar ajratib olinib yozib qo‘yiladi. 
Muhammad Yusufning ilohiy tuyg‘u – muhabbatga ham mu-
nosabati o‘zgacha: «
Sevdingmi, yuz yil kut, Sevmasang unut
!»- 
deydi «Sevgi sadosi» she’rida. Sevish va muhabbat hissi haqida 

---

157
ayuhannos solish, bizning yigitlarimizdek jamoat transporti yoki 
bog‘lardagi o‘rindiqlarga, ko‘cha-ko‘yla
rda devorlarga sevgili-
sining ismini yozib qo‘yish o‘g‘il bolaning ishi emas. Shoirning 
nazarida xatto buni ma’shuqaga aytish ham shart emas. Chunki 
uningcha: «