O‘q otish va uni o‘qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni Buxoro – 2020-yil. Annotatsiya ushbu dastur 5111500 «Chaqiriqqacha harbiy ta’lim»

Dastlabki bosqich – porox zayadining yonishidan boshlanib, o‘q qobig‘i stvolning kesiklariga to‘liq urulgunga qadar davom etadi. Mazkur bosqich davomida stvol kanalida o‘qni joydan siljitish va o‘q qobig‘ining stvol kesiklariga urilishga nisbatan qarshiligini yengish uchun zarur gaz bosimi vujudga keltiriladi. Mazkur bosim tezlatish bosimi deb ataladi; u kesiklarning tuzilishi, o‘qning og‘irligi o‘q qobig‘ining qattiqligiga qarab 250 – 500 kg/smga yetadi (masalan, 1943 yil namunasidagi patron uchun mo‘ljallangan o‘qotar qurollarda tezlatish bosimi tahminan 300 kg/sm).
Birinchi yoki asosiy bosqich o‘q harakati boshlangan paytdan to porox zaryadi to‘liq yonib bitadigan paytgacha davom etadi. Bu davrda porox zaryadining yonishi tez o‘zgaruvchi xajmda sodir bo‘ladi. Bosqichning boshida, stvol kanali bo‘ylab o‘qning harakat tezligi hali uncha katta bo‘lmagan davrda, gazlar miqdori o‘qning orqasidagi maydon (o‘qning tubi va gilzaning tubi oralig‘idagi maydon) hajmidan tezroq o‘sib boradi, gaz bosimi tez ortib boradi va eng katta miqdorga yetadi (masalan, 1943 yil namunasidagi patron uchun mo‘ljallangan o‘qotar qurollarda u 2800 kg/smga, vintovka patroni uchun mo‘ljallangan qurollarda esa – 2900 kg/smga yetadi). Mazkur bosim maksimal bosim deb ataladi. U o‘qotar qurollarda o‘q yo‘lining 4 – 6 smdan o‘tayotganda vujudga keladi.
Ikkinchi bosqich porox zaryadi to‘liq yonib bo‘lgan paytdan to o‘q stvol kanalidan uchib chiqqunga qadar davom etadi. Ikkinchi bosqichda bosim stvol og‘zi kesimi yaqinida judda tez pasayadi. Mazkur bosim stvol og‘zi bosimi deb ataladi. U har hil qurollarda 300 kg/sm – 900 kg/smni tashkil etadi. O‘qning stvol kanalidan uchib chiqayotgan paytdagi tezligi (stvol og‘zi tezligi) boshlang‘ich tezlikdan birmuncha past bo‘ladi.
Kalta stvolli qurollar (masalan, Makarov pisoleti)da ikkinchi bosqich mavjud emas, chunki o‘q stvol kanalidan uchib chiquvchi paytgacha porox zaryadining to‘liq yonib bitishi deyarli sodir bo‘lmaydi.