O‘q otish va uni o‘qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni Buxoro – 2020-yil. Annotatsiya ushbu dastur 5111500 «Chaqiriqqacha harbiy ta’lim»

Uchinchi bosqich, yoki gazlarning taьsiridan keyingi bosqich o‘q stvol kanalidan uchib chiqqan paytdan to porox gazlarining o‘qqa taьsiri tugagunga qadar davom etadi. Mazkur davr mobaynida stvol kanalidan 1200 – 2000 m/s tezlikda oqib chiquvchi porox gazlari o‘qqa taьsir ko‘rsatishda davom etadi va unga qo‘shimcha tezlik beradi. Uchinchi bosqichning oxirida, stvol og‘zi kesimidan bir necha o‘n santimetr uzoqda o‘q o‘zining eng katta (maksimal) tezligiga yetadi. Mazkur bosqich o‘qning tubiga porox gazlarining taьsiri havo qarshiligi bilan tenglashgan paytda yakunlanadi.
O‘qning boshlang‘ich tezligi va uning otishga ta’siri: Stvolning og‘iz kesimi yaqinida o‘qning harakat tezligi boshlang‘ich tezlik (Vo) deb ataladi. Stvol og‘zi tezligidan birmuncha katta va maksimal tezlikdan kichkina bo‘lgan shartli tezlik – boshlang‘ich tezlik deb olinadi.
O‘q boshlang‘ich tezligining miqdori otish jadvallarida va o‘qning jangovar tavsifida ko‘rsatiladi. Boshlang‘ich tezlik qurol jangovar xossalarining muhim xususiyatlaridan biridir.
O‘q boshlang‘ich tezligining miqdori – stvolning uzunligi, o‘qning va porox zaryadining og‘irligi, tempraturasi va namligi, porox zarralarining shakli va o‘lchami hamda o‘qlash zichligiga bog‘liq. Stvol qancha uzun bo‘lsa, porox gazlari o‘qqa shuncha ko‘p vaqt taьsir ko‘rsatadi va o‘qning tezligi shuncha katta bo‘ladi. Boshlang‘ich tezlik oshganida o‘qning uchish uzoqligi, to‘g‘ri otish uzoqligi, o‘qning shikast yetkazuvchi va teshuvchi taьsiri ham ortadi, o‘qning uchishiga tashqi sharoitlarning taьsiri esa kamayadi.
Porox zaryadi og‘irligining o‘zgarishi porox gazlari miqdorining o‘zgarishiga, binobarin, stvol kanalida eng katta bosim miqdorining va o‘qning boshlang‘ich tezligining o‘zgarishiga olib keladi.
Qurolning silkinishi va otish burchagi: Stvol kanalidagi gaz bosimi kuchayib, har tomonlama harakatlangan holda kuch bilan o‘qni oldinga yo‘naltirish holati qurolni ortga qaytaradi. Qurol (stvol)ni otish davrida ro‘y beradigan ortga harakatlanish holatini, qurolning ortga qaytarishi (silkinishi) deyiladi.
Qurol tezligi va energiyasini kuchayish harakati davomida ortga qaytish bilan tavsiflanadi. Qurolni ortga qaytishi o‘qning boshlang‘ich tezligidan bir necha barovar kam bo‘lib, quroldan o‘q bir necha marta yengilroq bo‘ladi. Avtomatning ortga qaytish quvvati 2kgs/sm² (19,6j)dan ortmaydi va otuvchiga og‘riq bermaydi. Poroxli gazlarning bosim kuchi (qaytarish kuchi) ortga qaytishga qarshi harakat faqat to‘g‘ri yo‘l emas, balki to‘g‘ri kelmagan tomonga (qo‘ndoqning tayanchiga, qurolning kuchlanish markazi va boshqalarga) ham yo‘naltiriladi. Vaziyatdan kelib chiqqan juftlangan kuchning harakatlanishi natijasida, qurolning do‘lboshi (og‘zi) qismini tepaga ko‘tarib turadi (121-rasm). Yelkaga qancha ko‘p kuch jamlangan bo‘lsa, juftlangan kuch shuncha ko‘p qaytariladi. Otish mobaynida qurol stvol tebranish va titratish holatlarini ham yuzaga keltiradi.