O‘q otish va uni o‘qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni Buxoro – 2020-yil. Annotatsiya ushbu dastur 5111500 «Chaqiriqqacha harbiy ta’lim»

122-rasm. O‘qning traektoriyasi (yondan ko‘rinishi)
O‘qning (granataning) uchishida havoning qarshiligi shundan kelib chiqadiki havo o‘zidan muhitni namoyon qiladi, shuning uchun shu muhitda harakatlanishga o‘q (granata) energiyasining bir qismi sarflanadi.
Havoning qarshilik kuchini uchta asosiy sabab keltirib chiqaradi: havo ishqalanishi, o‘q ortida uyurma va ballistik to‘lqin hossil bo‘lishi.
Havo qarshilik kuchining kattaligi uchish tezligiga o‘qning (granataning) shakli va kalibriga, hamda uning yuzasi va havo zichligiga bog‘liq.
O‘qning otish tekisligidan uni aylanish tomoniga og‘ishi derivatsiya deyiladi.
Traektoriyaning pastga qarab ketuvchi bo‘g‘ini nishon balandligidan oshmaydigan joy oralig‘i zararlantiriluvchi maydon (zararlantiriluvchi maydonning chuqurligi) deb ataladi. Zararlantiriluvchi maydonning chuqurligi nishonning balandligiga (bu yerda u nishondan baland bo‘ladi), taektoriyaning yer bag‘rlab ketish darajasiga (bu yerda u yer bag‘irlab ketgan traektoriyadan katta bo‘ladi) va joyning qiyaligi burchagiga (old nishoblikda u qisqaradi, teskari qiyalikda esa kattalashadi) bog‘liq (8-rasm).
Zararlantiriluvchi maydonning chuqurligini mo‘ljalga olish chizig‘idan traektoriyaning balandlashi jadvallariga qarab, otishning tegishli uzoqligida traektoriyaning pastga qarab ketgan bo‘g‘inining balandligini nishon balandligiga taqqoslash yo‘li bilan, nishonning balandligi traektoriya balandligining 1/3 qismidan kam bo‘lgan taqdirda esa – quyidagi mingdan bir o‘lchov formulasi bo‘yicha hisoblab chiqarish mumkin:
Vn ּ1000
bu yerda:
Zmch – zaralantiriluvchi maydonning chuqurligi (metrda);
Vn – nishonning balandligi (metrda);
Os – tushish burchagi (mingdan bir o‘lchovda).
Yopiq maydon – o‘q teshmaydigan yashirinish joyining orqasidagi, uning qirrasidan to‘qnashish nuqtasigacha cho‘zilgan maydon.
Qo‘zg‘almas (zararlantirilmaydigan) maydon – yopiq maydonning mazkur traektoriyada nishon zararlanishi mumkin bo‘lmagan qismi (9-rasm)
Yopiq maydonning chuqurligini mo‘ljalga olish chizig‘idan traektoriyaning balandlash jadvallariga qarab aniqlash mumkin. Yashirin joyining balandligi va ungacha bo‘lgan uzoqlikka teng balandlik tanlab olinadi. Balandlik topilganidan so‘ng mo‘ljallagichning unga teng bo‘lgan ustanovkasi va otish uzoqligi aniqlanadi. Otishning aniqlangan uzoqligi va yashirin joyning uzoqligi o‘rtasidagi tafovut yopiq maydonning chuqurligi miqdorini tashkil etadi.
Qo‘zg‘almas maydonning chuqurligi yopiq va qo‘zg‘almas maydonlarning tafovutiga teng.