Ontogenez va filogenez, ularning o’zaro bog’liqligi

Shunday qilib, deviatsiya usulida ontogenezda filogenez faqat dastlabki bosqichlarda takrorlanadi. Filembriogenezning deviatsiya usuli o`simliklarda ko`p uchraydi. Olimlardan A. L. Taxtadjyan ma’lumotlariga ko`ra, o`simliklardagi tugunak va piyozchalar yetuk novdadan hosil bo`lmay, balki shu novdaning embrional davri yoki kurtakdan hosil bo`ladi. Agar kurtakning o`q qismi o`ta rivojlanib ketsa, barglar yozilmasa tugunak, aksincha, kurtak, barglar rivojlanib himoya po`stiga aylansa va kurtakning o`q qismi rivojlanmasa, piyozcha hosil bo`ladi.

Ontogenezda filogenezning qaytarilishi g`o`za o`simligida ham yorqin namoyon bo`ladi. Evolyutsiya jarayonida yopiq urug`li o`simliklarning barg plastinkasi dastlab butun bo`lgan. Keyinchalik ularning ayrimlarida 3—5, 7 bo`lakli barg plastinkali o`simlik formalari rivojlangan. Shu sababli g`o`za o`simligining asosiy poyasining pastki bo`g`imlarida hosil bo`lgan barg plastinkalari butun bo`lib, yuqori bo`g`imlarida 2, 3, 4, 5, ba’zan 7 bo`lakli bo`ladi. Bu dalillarga asoslanib, olimlar Gossypium avlodining nam joylarda tarqalgan daraxtsimon ajdod turlarida barg plastinkasi butun bo`lgan keyinchalik g`o`za nam kamroq joylarga tarqalishi tufayli daraxt yoki buta holidagi formalarda evolyutsiya jarayoni barg plastinkasi bo`lakli bo`lgan xillarini keltirib chiqargan, deydilar. G`o`zaning keyingi evolyutsiya jarayoni ikki yo`nalishda borgan. Afrika va Osiyoda tarqalgan g`o`zalarning barg plastinkasi kichraygan, lekin uning bo`laklarga bo`linishi saqlangan yoki kuchaygan. Cho`l zonalarda esa evolyutsiya jarayoni unchalik katta bo`lmagan tik yoki yotib o`suvchi poyali g`o`zalarda barg plastinkasi kichrayishiga sabab bo`lgan, lekin yaxlit (butun) bo`lgan. G`o`zaning ajdod formalarida barg plastinkasi butun bo`lganligi Abzalov M. F., Fatxullaeva G. N. tomonidan olib borilgan genetik tadqiqotlarda ham tasdiqlandi.

Arxallaksis yunoncha arshe — boshlang`ich, allaxis — almashinish degan ma’noni bildiradi. Morfogenezning dastlabki bosqichida ro`y beradigan o`zgarish — arxallaksisda organ tamomila o`zgarib yangilanadi hamda uning rivojlanishi ajdodlarinikiga nisbatan tamomila boshqacha yo`nalishda boradi.