Ona tili, 5-sinf qoidalari

Fonetika va grafika. Og'zaki nuqtning tovush tizimini o'rganadigan tilshunoslik bo'limi fonetika, yozma nuqtning harflar tizimini o'rganadigan tilshunoslik bo'limi esa grafika deyiladi. Fikrimizni boshqalarga tovushlar vositasida so'zlash va harflar vositasida yozish orqali bayon qilamiz. So'zlash va yozish orqali ma'lum fikr bayon qilishimiz nutq hisoblanadi. Nutq ikki yo'l bilan amalga oshiriladi. Tovushlar zanjiri asosida bayon qilingan nutq og'zaki nutq, harflar ketma-ketligi asosida bayon qilingan nutq esa yozma nutq sanaladi.

67. Nutq tovushi va harf. Og'zaki nutqning eng kichik, boshqa mayda bo'lakka bo'linmaydigan qismi nutq tovushi deyiladi. Tovushning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi. Bir tovush bir harf bilan ham, ikki harf bilan ham ifodalanishi mumkin: v, a, d, o harflari bir tovushni ifodalasa, sh, ch, ng singarilarda ikki harf bir tovushni ifodalaydi.

68. Unli tovushlar. Tovushlar o'pkadan chiqayotgan havoning og'iz bo'shlig'ida to'siqqa uchrashi yoki uchramasligiga ko'ra ikki turli bo'ladi: unli tovushlar va undosh tovushlar. O'pkadan chiqayotgan havo og'iz bo'shlig'ida hech qanday to'siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo'ladigan tovushlar unli tovushlar deyiladi. Tilimizda oltita unli tovush bor: a, o, e, o', u, i.

69.