Unli tovushlar Undosh tovushlar



Download 21,38 Kb.
Sana30.08.2021
Hajmi21,38 Kb.
#160159
Bog'liq
Fonetika


Unli tovushlar

Undosh tovushlar

Sof ovozdan iborat bo’ladi

Ovoz va shovqindan iborat bo’ladi

havo oqimi og’iz bo’shlig’ida to’siqqa

uchramaydi



o’pkadan chiqayotganda havo oqimi og’iz boshlig’ida ma’lum to’siqqa uchraydi



Yakka o’zi ham, undoshlar bilan ham bo’g’in
hosil qila oladi

Yakka o’zi bo’g’in hosil qila olmaydi,
faqat unli bilan bo’g’in hosil qiladi.


FONETIKA
Og’zaki nutqning eng kichik mayda bo’lakka bo’linmaydigan qismi nutq tovushi deyiladi. Og’zaki nutqning nutq tovushlarini o’raganuvchi tilshunoslik bo’limiga fonetika deyiladi.
Nutq tovushlarining asosiy vazifasi so’z ma’nolarini farqlashdir. (tom-tosh-tol-tok-toj)
Talaffuz qilinayotganda o’pkadan chiqayotgan havo oqimi og’iz bo’shlig’ida ma’lum to’siqqa uchrashi uchramasligiga ko’ra nutq tovushlari ikki turga bo’linadi.
1) Unli tovushlar
2) Undosh tovushlar

O’zbek tilida 6 ta unli bor : a, o, i, e, u, o’ .


Hozirgi o’zbek adabiy tilida unlilar tasnifi uchun asos bo’lgan ikki belgi:
a) Lablarning ishtiroki;
b) Og’izning ochilish darajasi (tilning ko’tarilish darajasi)
Unli tovushlar lablarning ishtirokiga ko’ra ikki turga bo’linadi:
1) Lablangan unlilar: u, o’
2) Lablanmagan unlilar: e, a, i.
O unlisi oraliq holatda o’qiladi.
Unli tovushlar og’izning ochilish darajasiga ko’ra uch turga bo’linadi.
1) Tor unlilar (til o’rtasining tanglayga tomon yuqori ko’tarilishi natijasida hosil bo’ladi. Shuning uchun yuqori ko’tarilish yoki yuqori tor ham deyiladi): I, u
2) O’rta tor yoki o’rta keng unlilar: e, o’
3) Keng unlilar (quyi ko’tarilish yoki quyi tor) : a, o

Undosh tovushlarni hosil qilishda bo’g’iz bo’shlig’I, og’iz bo’shlig’I va til muhim ahamiyatga ega. O’zbek tilida undosh tovushlar 24 ta : b, v, g, d, z,dj, j, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g’, h, ng


Undosh tovushlar uch tomondan tasnif qilinadi.
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra:
1.Lab undoshlari 5 ta: a) lab-lab: b,p,m
b) lab-tish: v,f
2.Til undoshlari 18 ta: a) til oldi: d,t,z,s,sh,j,ch,n,l,r,dj
b) til o’rta: y
c) til orqa: g,k,ng
d) chuqur til orqa: q,g’,x
3.Bo’g’iz undoshi: h
Hosil bo’lish (aytilish) usuliga ko’ra: a) portlovchi: b,p,d,t,g,k,j(jon),q,m,n,ng
b) sirg’aluvchi: v,f,z,s,j(jurnal), y,r,l,sh,g’,x,h
c) qorishiq: ch
Ovoz va shovqinning (tovush paychalarining) ishtirokiga ko’ra:
a) b v g z d g’ j j m n ng l r y

Jarangli

b

v

g

z

d

g’

j

j

m

n

ng

l

r

y

-

-

Jarangsiz

p

f

k

s

t

x

ch

sh

-

-

-

-

-

-

q

h

Undoshlar tarkibiga ko’ra sof va qorishiq ovoz va shovqinning ishtirokiga kora sonor va shovqinlilar deb tasniflanadi.


Qorishiq bitta : ch
Sonorlar(ovozdorlar) beshta: m,n,ng,r,l (m,n,ng –burun tovushlari; l- yon tovush; r- titroq tovush)

Bir bo’inda yonma-yon ikki xil undosh kelishi qator undoshli so’zlar deyiladi: go’sht, do’st,barg.


Pax-ta, nim-cha so’zlari qator undoshli so’zlarga kirmaydi.
So’zda bir xil undoshlar yonma-yon kelsa, qo’sh undosh deyiladi: achchiq, katta,jizza
Download 21,38 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish