Oltinsoy pedagogika kolleji

25.2.O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
I bosqich O’quv mashg’ulotiga kirish (10 daq)	Tashkiliy qism: 1.O’quvchilar mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi	Mashg’ulotga tayyorgarlik ko’radilar.
II bosqich Asosiy qism (60daq)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: 1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 2.Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalari bilan tanishtiradi. 3.Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. 4.O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarini baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi. Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: 5.Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy hujum, “o’ylang va juftlikda fikr almashing” va boshqa texnikalar orqali o’quvchilar bilimini faollashtiradi. Yangi o’quv materialining bayoni: 6.Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi. 7.Mustahkamlash uchun savollar beradi. Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi. 8.Guruhlar ishini o’zaro baholashni o’tkazadi, mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog’lab mavzuni yakunlaydi	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. tanishadilar. Har bir guruh o’z topshiriq varaqlari bo’yicha faoliyatini boshlaydilar. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
III bosqich Yakuniy qism (10 daq)	Mashg’ulot yakuni: 1.Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. 2.Uyga vazifa beriladi.	Baholar bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

25-Mavzu: Turli guruhlarga mos bolalar qo’shiqlaridan na’munalar kuylash.
Reja:
1.Turli guruhlarga mos bolalarning qo`shiq kuylash faoliyati turlari.
2.Musiqiy idrokni rivojlantirish uchun kuylash.
3.Intonatsiya sofligi.
Qo’shiqchilik faoliyatining har xil turlari bir-biri bilan chambarchas bog’liq, o’zaro ta’sir katadi: qo’shiqlarni ijro etish va tinglash, qo’shiq aytish va mashq qilish, qo’shiq tinglash va kuylash va boshqalar. Ularni tashkil etish shakllari ham xilma-xildir: sinflar (jamoa va individual) mustaqil faoliyat, bayramlar va o’yin-kulgilar.Qo`shiq aytishning maqsadi va vazifalari. Asosiy maqsad bolalarni qo’shiqchilik madaniyatiga o’rgatish, ularni musiqa bilan tanishtirish. Qo`shiqchilik vazifalari musiqa ta`limining umumiy vazifalaridan kelib chiqadi va ular bilan uzviy bog`liqdir. Ular quyidagichadir:
1. Musiqiy qobiliyatlarni rivojlantirish (musiqaga hissiy sezgirlik, modal tuyg’u, musiqiy va eshitish ijrosi, ritm hissi).
2. Xonandalik va umumiy musiqa madaniyati (estetik tuyg`ular, qiziqishlar, baholar, vokal va xor mahorati va qobiliyatlari) asoslarini shakllantirish.
3. Bolalarning har tomonlama ma’naviy va jismoniy rivojlanishiga hissa qo’shish.
Bu vazifalar ma’lum bir qo’shiq repertuari, o’qitishning tegishli uslublari va usullaridan, bolalarning musiqiy faoliyatini tashkil etishning turli shakllaridan foydalanish asosida hal qilinadi.
Qo’shiq repertuari o’z ichiga oladi:musiqiy faoliyatning turli turlari uchun qo’shiqlar (tinglash, xor va yakkaxon kuylash, harakatlar bilan qo’shiq aytish, qo’shiq bilan musiqa asboblarida chalish, musiqa savodxonligi, ijodkorlik). Repertuar bolaning jismoniy va aqliy xususiyatlariga mos keladigan, estetik va umumiy tarbiyaviy vazifalarni bajaradigan tarzda tanlanishi kerak. Bu erda musiqa ham, matn ham muhim ro’l o’ynaydi.
Qo’shiq aytish mashqlari ma’lum bir tizimda qo’llanilishi kerak. Ularning asosiy maqsadi qo’shiqchilik texnikasi, musiqiy quloqni rivojlantirish. Har bir mashqda qandaydir asosiy tor vazifa bor: nafas olish, diksiya, diapazon va boshqalarni rivojlantirish, lekin u butun ko’nikmalar majmuasi fonida hal qilinadi. Asosiy ko’nikmalarni izchil saqlash uchun mashqlarning izchilligi muhim ahamiyatga ega. Qo’shiqchilik mahoratini rivojlantirishning quyidagi tartibini tavsiya qilish mumkin (shartli ravishda): diksiya va artikulyatsiya, nafas olish, tovush chiqarish, diapazonni kengaytirish, tovush ilmi.
O’quv yilining boshida barcha yosh guruhlari diksiya va artikulyatsiyani rivojlantirish uchun mashqlarni qo’shiq aytishga taklif qilinadi. (Bu, ayniqsa, yosh guruhlar uchun juda muhimdir, chunki ularda nutqida nuqsonlari bo’lgan bolalar bor.) Ko’pgina o’qituvchilar yaxshi diksiya intonatsiya sofligiga, ovozning go’zalligiga hissa qo’shadi, deb hisoblashadi. Birinchidan, bolalar nutq nuqsonlarini bartaraf etishga yordam beradigan mashqlarni kuylashadi, keyin esa unlilar va bo’g’inlarni undosh tovushlar bilan moslashtirish.Bundan tashqari, qo’shiq nafasini rivojlantirish uchun mashqlar bajariladi. Ovoz sifati, iboralarni kuylash va intonatsiyaning sofligi to’g’ri inhalatsiyaga (sokin, lekin faol) bog’liq. Burun va og’iz orqali bir vaqtning o’zida nafas olish tavsiya etiladi. Nafas olish tinch va sekin bo’lishi kerak, shunda iboraning oxirigacha nafas olish etarli bo’ladi. Nafas olishni rivojlantirish uchun barcha mashqlar quyidagi ketma-ketlikda beriladi: birinchi navbatda, ikki barli kuylar, o’rtacha 2/4 tezlikda qo’shiqlar, so’ngra iboralar uzaytiriladi. To’g’ri nafas olish uchun pauzalar bilan mashqlar ham mavjud.
Ovozni to’g’ri shakllantirish uchun mashqlar (tabiiy qo’shiq, bo’shashgan, ohangdor, engil) bolalarda tovushning "yumshoq hujumi" ni rivojlantirishning muhimligini (tovush shakllanishining dastlabki momentini) hisobga oladi. Bolalar tinchgina, tebranishsiz qo’shiq aytishlari kerak. "Qattiq hujum" bolaning ovoziga, to’g’ri qo’shiq ovoziga zarar etkazadi: kamdan-kam hollarda ruxsat etiladi, faqat ijro texnikasi sifatida. 3-6 yoshli bolalar uchun mashqlar orasida vokal kordlarida "urish" bo’lmasligi kerak. Bolalarni uzoq, ohangdor qo’shiq aytishga o’rgatish kerak.Xuddi shu mashqlar qo’shiq diapazonlarini rivojlantirish uchun ishlatiladi, lekin turli tugmachalarga o’tkaziladi.Vokal qobiliyatlari (ovoz ishlab chiqarish, nafas olish, diksiya) xor mahorati (intonatsiya sofligi, ansambl) bilan bir vaqtda egallanadi.
Intonatsiya sofligi eng qiyin qo’shiqchilik mahoratidir. Bu eshitishning rivojlanishi (modal tuyg’u va musiqiy-eshituv tasvirlari), ohangning barqaror tovushlarga tortishish hissi, ohang balandligi naqshini taqdim etish bilan bog’liq. Qo’shiqda nopok intonatsiya ko’pincha ovozning kichik diapazonining natijasidir. Bunday hollarda bola ohangdor naqshni ushlab, uni takrorlay olishi uchun qulay diapazonda qo’shiq aytish foydalidir.Ansambl hissi ham eshitish diqqatini, bir-birini tinglash qobiliyatini talab qiladi. Bolalar qo’shiqni tinglashlari uchun ohista, o’rtacha tezlikda qo’shiq aytish muhimdir.Qo’shiqlar hamrohliksiz. 3 yoshdan boshlab bolalar kichik guruhlarda va yakka tartibda kattalar ovozi yordamida cholg’u jo’rligisiz qo’shiq aytadilar. Bular onomatopeya, xalq kuylari, kichik qo’shiqlar. Melodik harakatlar, ritm juda sodda, intonatsiyaga oson. Ohang bir yoki ikkita takrorlanuvchi motivlardan iborat. 4-6 yoshli bolalar kengroq diapazonli, qiziqarli ritm va ohangda murakkabroq qo’shiqlarni kuylashadi. Hamrohsiz kuylashning asosiy maqsadi intonatsiya sofligini rivojlantirish; shuning uchun spektaklning texnik tomoni ko’p kuch talab etmasligi va bolalarning diqqatini sof intonatsiyaga qaratishi kerak.
Qo’shiqlar qo’shiq bilan. O’quv yilining boshida maktabgacha yoshdagi bolalar yozda unutgan ko’nikmalarini tiklash uchun oddiy, murakkab bo’lmagan qo’shiqlarni kuylashadi. Qo’shiqning ohangi asbob tomonidan aynan takrorlanadi; melodik harakatlar intonatsiya uchun qulay, o’rta ohangda, tor diapazonda yozilgan.Treningning keyingi bosqichida murakkabroq ritmli, ohangdor tuzilishga ega qo’shiqlar taklif etiladi. Kattaroq guruhlarda cholg’u jo’rligi ohangni faqat qisman takrorlashi mumkin, boshqa registrdagi tovush. Kirish, xulosa, pauza, xor, turli xarakterdagi yakkaxon qoʻshiqlar qoʻllaniladi, bu esa ohangdor yoki harakatchan kuylashni, barcha qoʻshiqchilik mahoratini ishga solishni talab qiladi.
Yana bir guruh qo’shiqlar, qiyinroq, 5-6 yoshli bolalar uchun mo’ljallangan. Bu ikki qismli yoki uch qismli shakldagi qo’shiqlar (qismlar boshqa xarakterga ega bo’lishi mumkin). Kutilmagan pauzalar, kichik davomiylik, qo’shiq aytish (bir bo’g’inda ikkita nota), keng diapazon (septima, oktava), uzun iboralar mavjud. Bu qoʻshiqlar cholgʻu joʻrligida yoki cholgʻu joʻrligida koʻproq qobiliyatli bolalar (solistlar yoki kichik guruhlar) tomonidan ijro etiladi.
Harakatlar uchun qo’shiqlar. Ushbu turdagi faoliyat uchun repertuar tanlashda, qo’shiq aytish tez, keskin harakatlar bilan mos kelmasligini hisobga olish kerak; shuning uchun qo’shiqlar tinch, tabiatda oqimli bo’lishi kerak.Harakat bolalarning hissiy ko’rinishlarini faollashtiradi. Yigitlar har doim ixtiyoriy harakatlar bilan qo’shiqlar kuylashadi. Bunday qo’shiqlar allaqachon yosh guruhlarda o’rganilgan.Hamrohlik harakatlari uchun qo’shiqlar (dumaloq raqslar) oddiy ohangga ega, ular "Jo’rda qo’shiqlar" bo’limida taklif qilinganidan engilroq. Qo’shiq va harakatning uyg’unligi bolalardan katta jismoniy kuch, diqqatni jamlash va taqsimlashni talab qiladi. O’quv yilining boshida qisqa iborali, oddiy, kichik diapazonli qo’shiqlar qo’llaniladi, keyin esa - batafsilroq (ikki qismli yoki uch qismli shakl), boshqa tabiatdagi, turli xil, ammo xotirjam harakatlar bilan. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, to’satdan harakatlar nafas olishning kuchayishiga olib keladi va qo’shiq chaqqon va ifodasiz bo’ladi.
Musiqa asboblarini o’ynash uchun qo’shiqlar. Ushbu repertuar o’rta va katta guruhlar uchun mo’ljallangan. Yil boshida bolalar ma’lum bir mavzu bo’yicha improvizatsiya qilishadi (qo’ng’iroqlar, yomg’ir, oqim va boshqalar). Ushbu mashqlarning maqsadi sizni asbob bilan tanishtirish, u bilan o’yinchoq kabi o’ynashga imkon berishdir. Keyin bolalar bir yoki ikkita notada ritmik mashqlar o’ynaydilar va g’o’ldiradilar. Asta-sekin, bolalar tanish repertuardan (bir nechta tovushlardan ohanglar) quloqqa qarab kuylarni tanlashni o’rganadilar.
Pesn va - bolalarga musiqiy savodxonlik asoslarini o’rgatish uchun na’munalar haqida. Musiqiy savodxonlik asoslarini o’rgatishda qo’shiqchilik faoliyatining turli turlari bo’yicha repertuardan foydalanish mumkin. Bolalar e’tiborini ohang tovushlarining harakat yo’nalishiga, ularning uzunligiga, qo’shiqni ijro etish xarakteriga qaratib, o’qituvchi bolalarga tovushlarning balandligi va davomiyligi, tembr, temp, ritm, ritm, ovoz balandligi, ritm, ritm, ovoz balandligi, ovoz balandligi, ovoz balandligi, ovoz balandligi, ritm, ritm, ovoz balandligi haqida ma’lumot beradi. dinamika va boshqalar yoki allaqachon tanish bo’lgan qismlardan ohangdor iboralar. Bolalar ularni mashqlar sifatida takrorlaydilar, masalan, urish, tayoq bilan urish yoki bitta metallofon plastinkasida ohangning ritmik naqshini o’ynash, bo’g’inlar bo’yicha ohangdor burilishlarni kuylash. la-la, du-du, mi-mi, mo-mo va hokazo, matn tovushlar balandligini takrorlashdan chalg’itmasligi uchun.Qo’shiq aytishni o’rgatish usuli. Maktabgacha yoshdagi bolalarning qo’shiq aytish qobiliyati (qo’shiq diapazonlari, qo’shiq aytishning nafas olish xususiyatlari, artikulyar apparatlar) har bir yosh guruhida har xil.
Bolalarning umumiy va musiqiy rivojlanishiga ko’ra uch yosh davrini ajratish mumkin: 3 yoshgacha, 3 yoshdan 5 yoshgacha va 5 yoshdan 6 (7) yoshgacha. Birinchi yosh davrida chaqaloqlar musiqani idrok etish tajribasini, dastlabki musiqiy taassurotlarni, hissiy-eshitish va ritmik ijrolar tajribasini, ovoz bilan ohangning intonatsiyasini to’playdi. Ikkinchi yosh davrida eshitish va ovoz, musiqa va harakatlarning muvofiqlashtirilishi, bilim va ko’nikmalarning uyg’unligi mavjud. 5 yoshdan 6 (7) yoshgacha amaliy harakatlar musiqa haqidagi bilimlar bilan mustahkamlanadi, u bilan boyitiladi, ashulaga, umuman musiqaga estetik munosabat elementlari shakllanadi va yaqqol namoyon bo`ladi.Eng kichik bolalar bilan mashg’ulotlarda taqlid xarakteridagi kuylar va kichik qo’shiqlar (qushlar, hayvonlarning ovozlari, atrofdagi haqiqat tovushlari, takroriy intonatsiyalar) qo’llaniladi. Ularning yordami bilan eshitish rivojlanadi, diksiya va artikulyatsiya shakllanadi. Matnda tovushlar bo’lishi ma’qul w, w, h, r. Ohanglar sodda, 2-4 tovushga qurilgan, to’rtinchi diapazonda bo’lishi kerak (qayta- tuz), ritmik naqsh chorak va sakkizinchi davomiylikdan iborat bo’lishi kerak, ovozning tezligi va kuchi o’rtacha, nafas qisqa.3-4 yoshli bolalar odatda qo’shiq aytish doirasiga ega qayta- la birinchi oktava, nafas olish hali ham notekis, qisqa, hamma ham artikulyatsiya, diksiyani rivojlantirmagan, ba’zilarida alohida tovushlarni talaffuz qilish qiyin. 4-5 yoshda qo’shiq aytish doirasi kengayadi: qayta- si birinchi oktavada nafas olish barqarorlashadi, bolalar uzunroq iboralarni kuylashlari mumkin (o’rtacha tempda ikki o’lchov), ular so’zlarni yaxshiroq talaffuz qiladilar. Bu yoshda atrofdagi voqelikning tabiati haqida qo’shiqlar va dumaloq raqslar tanlanadi, qo’shiq kuylash mashqlari bolalar uchun mos bo’lgan matnga asoslanadi. Ular diksiyani, artikulyatsiyani, qo’shiq nafasini, ansamblni shakllantirishga yordam beradi.
Eshitish va ovozni muvofiqlashtirishni, qo’shiq nafasini rivojlantirish uchun nafaqat bir xil, balki uzoq davom etadigan tovushlarga ega bo’lgan qo’shiqlarni tanlash muhimdir. 5 yoshgacha bo’lgan bolalar allaqachon turli xil nafas olish turlarini (klavikulyar, ko’krak, pastki qovurg’a va aralash) ishlatadilar. Ohanglar murakkabroq, sekin va o’rta tempda kuylangan, dinamikasi sokin va o’rtacha darajada baland.5-6 (7) yoshda diapazon yanada kengroq: qayta birinchi oktava - oldin ikkinchi oktava (ba’zan hatto qayta birinchi oktava - qayta ikkinchi oktava). Bolalar nafas olishni yaxshi biladilar - ular ikki o’lchovli iboralarni sekin sur’atda kuylashlari mumkin. Bu yillarda musiqiy iqtidorli bolalar paydo bo’ladi, ular tengdoshlaridan sezilarli darajada oldinda. Bu quyidagilarda namoyon bo’ladi: intonatsiya sofligi, jarangdor ovoz, badiiy ifodali qo’shiq, artistlik, musiqaga qiziqish.5 yoshdan 6 (7) yoshgacha turli xil qo’shiq repertuaridan foydalaniladi, tempi sekindan mobilgacha, dinamikasi tinchdan o’rtacha balandgacha. Baland ovozda qo’shiq aytish tavsiya etilmaydi. Bolalar ovozi tovushining kuchi o’rtacha, chunki ovoz paychalarining hali shakllanmagan.
Barcha yoshdagi bolalar bilan mashg’ulotlar uchun eng mos material - xalq kuylari, qo’shiqlar, dumaloq raqslar. Ularning kuylari oddiy va maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ochiqdir. Ular ko’pincha hamrohsiz bajariladi, eshitishning rivojlanishiga hissa qo’shadi, ta’mni shakllantiradi va turli xil hayotiy vaziyatlarda qo’llanilishi mumkin.Qo’shiq ustida ishlashni shartli ravishda bir necha bosqichlarga bo’lish mumkin, ularning har biri o’ziga xos uslub va usullarga ega.Qo’shiq ustida ishlashning birinchi bosqichida (tanishuv, idrok etish) vizual va og’zaki usullar qo’llaniladi. Qo’shiqning ifodali ijrosi, majoziy so’z, musiqaning tabiati haqida suhbat yordamida o’qituvchi unga qiziqish, uni o’rganishga intilishni uyg’otishga intiladi. Bolalar musiqada berilgan kayfiyatni his qilishlari, qo’shiqning butun tabiati, uning qismlarida kayfiyatning o’zgarishi haqida gapirishlari muhimdir. O’qituvchining yorqin, ifodali faoliyatigina bolalarda ijobiy his-tuyg’ularni uyg’otishga, musiqa mazmunini his qilishga qodir. Qo’shiqning hissiy-majoziy mazmuni haqidagi suhbat bolalarni uning ifodali ijrosiga, qo’shiqning tabiatiga mos keladigan ovoz shakllanishi, diksiya va nafas olishni tanlashga yordam beradi. Demak, bolalar musiqaning tabiatini mehrli, muloyim, sokin deb belgilagan bo’lsalar, ularga uni ohangdor, tinmay kuylash zarurligini tushuntiradilar.
Ikkinchi bosqichda qo’shiqni haqiqiy o’rganish boshlanadi (3-5 dars uchun). Bu erda vizual va og’zaki usullardan tashqari, amaliy usul ham katta ahamiyatga ega. Bolalar zarur qo’shiq aytish ko’nikmalarini egallaydilar, ohangni, qo’shiq ritmini, ifodali nuanslarni yodlaydilar va takrorlaydilar. Ushbu bosqichda mashqlar muhim rol o’ynaydi. Dastlab, bolalar taqlid orqali o’rganadilar, shuning uchun o’qituvchining bajarish usullarini ko’rsatishi va mashqlarda mustahkamlanishi juda muhimdir. Mashqlar qo’shiq kuylashdan oldin kuylash tarzida beriladi. Ularning yordami bilan qo’shiqda uchraydigan qiyin melodik harakatlar o’rganiladi. Misol uchun, L. Bekmanning "Herringbone" qo’shig’ini kuylashdan oldin, yuqoriga oltinchi harakatdan boshlab, siz N. A. Vetluginaning "Musiqiy astar" qo’shig’idan "Echo" qo’shig’idan foydalanishingiz mumkin, bu qiyin intervalni takrorlash uchun bolalarni tayyorlash.