|
2. 0 ‘zbek urug‘ va qabilalari
to‘g‘risidagi m a’lumotlar
0 ‘zbcklammg qabila va urugiarining soni to‘g'risida tarixiy man
balarda m a’lumotlar keltirib o'tilgan. Tadqiqotchilar o ‘z davridagi
m a’lumotlarga tavanib qabila va u ru g iar sonini har xil tarzda ko'rsatib
o ‘tishgan. Ko‘pgina manbalarda 92 bovli o'zbek eli haqida m a’lumotlar
berilgan. 0 ‘zbek eli deganda nafaqat hozirgi 0 ‘zbekiston hududida
gi, shu bilan bir qatorda Qozogiston, Turkmaniston, Qirg'iziston.
Volgabo‘yi xalqlari, Boshqirdiston, Tatarlar, Oltoy, Tuva, Yoqutlar,
Uyg‘urlar hamda M o‘g ‘uliston hududida yashovchi turkiy xalqlami
e’tiborga olish lozim.
Rashididdinning «Jome’ ut-tavorix» asarida (bu asami 1301—
1311-yillarda yozgan) turkiy xalqlaming qabila, urugiari haqida ba-
tafsil m a’lumot berilgan. X. Doniyorov Rashididdin fikrlarini davom
ettirib, ulaming hoziigi avlodlari o ‘zlarini qadimgi vaqtlardan beri
m o‘g ‘ullarga qo‘shilib kelgan, deb ta ’kidlaydi. N. Norboyev qadimgi
vaqtda mo‘g ‘ullaming o ‘zlari ham choilaida yashovchi turkiy xalqlar-
ning bir bo‘lagi b oigan degan fikmi ilgari suradi.
О ‘zbek xalqining qabila va urug‘lari haqida Mahmud Koshg ‘ariyning
«Devoni lug‘otit turk» asarida ham m aium otlar keltirilgan, unda turk
lar 20 ta qabiladir: bevenek, qipchoq, o ‘g ‘uz, yaman, bashgirt, basmil,
qay, yoboku, tatar, qirgiz, chigil, tuxsi, yag‘mo, ig io q , yumup (sha-
mul), uyg‘ur, tangut, tovg‘ochlar ko‘rsatilgan. Hozirda bu urugiam ing
o ‘zbeklar tarkibida 10 ta u ru g i mavjud.
Abulg‘ozi Bahodirxonning «Shajarayi turk», Bobuming «Bobumo-
ma», Binoiyning «Shayboniynoma», Muhammad Solihning «Shaybo-
niynoma», «Abulxaymoma» va boshqa asarlarda ham о ‘zbek urug‘ va
qabilalari haqida m aium otlar mavjud. Abulg‘ozixon o ‘zbek qabilalarini
ikkiga boiadi, birini turk avlodlari, ikkinchisini esa m o‘g ‘ul avlodlari
deb koisatadi. Abulg‘ozi Bahodirxon qo‘ng‘irot qabilasidan b o iib , bir
necha tillami bilgan, tabiat, tarix, til, siyosat sohasida ham yetuk inson
b o iib , 1644-1664-yillarda Xiva xonligini idora qilgan. N.Xanikovning
114
1843-yilda yozilgan «Buxoro xonligining tavsifi» asarida o ‘zbek xalqi-
ning urug‘ va qabilalari haqida m a’lumotlar berilgan. 1849-yilda Bu
xoroga sayohat qilgan A. Byoms o ‘zining «Buxoroga sayohat» nomli
asarida o ‘zbeklar qadimgi davrda 32 ta urug‘dan iborat bo‘lganligini
ta ’kidlaydi va ular ichida eng yiriklarini keltirib o ‘tadi; Q o'ng'irot -
Boysun va Uiganchda, Qatag'on - Qunduzda, M ang‘it - Buxoroda.
Yuz - Qo‘qon va Hisorda, Loqay - Hisorda, Qipchoq - Balxda, Yobu
(Yaba) - Balxda, Ming - Maymanada ko‘proq yashaganlar deb xabar
beradi. Herman Vamberi 1865-yili yozgan « 0 ‘rta Osiyo bo‘ylab sayo
hat» nomli asarida o ‘zbeklaming 32 ta urug‘ini keltiradi: qo‘ng‘irot,
qipchoqlar, yuz, mang‘itlar, nukis, nayman, qulam, qiyot, oz (os), toz,
sayyod, jig ‘atoy, uyg‘ur, oybek, do‘rmon, ushin (uyshun), qanjig‘ali,
nug‘ay, bolg‘ali. metan (mitan), jaloyir, kenagas, qangli, ichkili, bag‘urli
(bavurli). olchin, ochmoyli (ochmayli), qorakursoq, birquloch, tirlish,
katta kesor, ming.
H.Vamberining asarida qo‘ng‘irot, uyg‘ur, qipchoq, nukus (nukuz),
ochmoyli (ochmayli) urag'lan Xivada, ming - Maymanada, N aym an-
Qarshida ko‘p uchrashi ta’kidlanadi. Shuningdek, Afg‘onistonning
Qunduz, Xulma, Okcha, Shibirg‘on, Mavmana va Antxam shaharla-
rining aholisi, asosan, o'zbeklar toifasidan deb ko‘rsatilgan. Marka
ziy Osiyo xalqlarining tarixini o ‘rganishda NA.Aristovning «Tur-
kiy xalqlaming etnik tarkibi to‘g ‘risida mulohazalar va ulaming soni
to ‘g ‘risida m a’lumotlar» asari muhim sanaladi. Unda turkiy xalqlar
(xunnlar) ichki nizolar va urushlar natijasida Sharqiy va G ‘arbiy Xunn-
Iarga bo‘linib ketganligi, G ‘arbiy Xunnlar davlatiga 0 ‘rta Osiyo va
Orol bo ylari, Kaspiy va Volgabo'yi hududlari kirganligi yoritilgan.
D.N. Logofetning 191 l-yilda yozilgan «Buxoro xonligi Rus vassalli-
gida» asarida o ‘zbeklaming 102 ta um g‘ga bo‘linishi keltirib o ‘tilgan.
Unda mang‘it, qo‘n g ‘irot, o zbek, qizil, qozoq, qatag‘on, laqay kabi
um g‘lami keltirilgan. Yuqorida urug‘lar to‘g ‘risida keltirib o ‘tilgan
m a’lumotlaming barchasini ham to‘g ‘ri keltirilgan deb xulosa chiqarish
biroz o ‘rinli emas, ularda birmuncha xato va kamchiliklar ham mav-
judligi ko‘zga tashlanadi.
115
Do'stlaringiz bilan baham: |
